پنجاه و سومین جلسه کار گروه علمی حکمت عملی “نسبت حکمت عملی و فقه از منظر فارابی” با ارائه حجت الاسلام جواد دلپذیر یکشنه ۱۲ تیر ۱۴۰۱ ساعت ۱۸ در مجمع عالی حکمت اسلامی به صورت (حضوری و مجازی) برگزار شد.
خلاصه مباحث مطرح شده به شرح زیر است:
به عقیده فارابی، انسان موجودی است که جز در بستر اجتماع به خواست های اولیه و ثانویه اش نمی رسد. براین پایه، دستیابی انسان به سعادت و کمال نهایی نیز جز در بستر مدینه فاضله ممکن نخواهد بود. از سوی دیگر، حرکت جامعه به سمت سعادت و فراچنگ آوردن آن، جز با هدایت و راهبری حاکمی شایسته ممکن نخواهد بود. برای شخصی که ریاست مدینه فاضله را بر عهده می گیرد به لحاظ طبیعی و اکتسابی، شرایطی بایسته است. از جمله آنکه چنین شخصی باید خود به سعادت دست یافته و اکمل افراد جامعه باشد. ازاین رو، رئیس اول به رتبه عقل فعال رسیده و مفاهیم عقلانی را از او دریافت می دارد و درنتیجه فیلسوف مطلق و حقیقی است. همو به لحاظ قدرت قوه مخیله نیز در اوج قرار دارد و براین اساس، تنها انسانی با چنین شرایطی شایستگی احراز مقام نبوت و تلقی وحی را داراست.
بنابراین از منظر فارابی هر دوی فلسفه و وحی، دریافت های شخص رئیس اول از عالم بالا هستند. تعلیم خواص مردم از طریق مفاهیم عقلانی و روش های برهانی که همان «فلسفه» است، انجام می پذیرد. لکن برای تعلیم و راهبری عموم مردم، همین مفاهیم تصوری و تصدیقی عقلانی به صورت تخییلی و تمثیلی که قابل فهم برای عموم مردم است بازگو می شوند و براساس آنها قوانینی قابل فهم و اجرا توسط مردم، وضع می گردد. فارابی مجموع این مسائل همگانی را «ملت» و یا «دین» می نامد. براین پایه، «ملت» و «فلسفه» گوهر و ذات واحدی دارند. این حقیقت آنگاه که به صورت عقلانی و برهانی بازگو شود، «فلسفه» خوانده می شود و هنگامی که به صورت تمثیلی و تخییلی و با روش اقناعی، گزارش شود، «ملت» نام می گیرد. درنتیجه مسائل فلسفه دارای کلیت برهانی هستند و مسائل ملت همواره مقدر شده و محدودیت یافته هستند.
«ملت» همانند فلسفه دارای دو جزء نظری و عملی است.
با توجه به توضیحات فوق، جزء نظری ملت مثال و محاکی و یا مقدر و محدود شده حکمت نظری است. و جزء عملی ملت، مقدر و محدود شده حکمت عملی است.
درنتیجه از نگاه فارابی، حقیقت حکمت عملی و شریعت واحد است با این تفاوت که مسائل شریعت، مقدر شده و محدود شده مسائل حکمت عملی هستند.
