نشست علمی با عنوان “بررسی بعد اخلاقی جهاد تبیین“ پنج شنبه ۲۰ بهمن ۱۴۰۱ ساعت ۹ به صورت مجازی و حضوری در مجمع عالی حکمت اسلامی واقع در خیابان ۱۹ دی، کوچه ۱۰، کوچه ۲ برگزار شد.
در این نشست علمی کارشناسان محترم؛ حجج اسلام دکتر جمال سروش و دکتر بهروز محمدی منفرد به ارائه بحث پرداختند:
لازم به ذکر است که دبیر علمی نشست “بررسی بعد اخلاقی جهاد تبیین“ را جناب آقای دکتر حسن لاهوتیان بر عهده داشتند.
خلاصه این نشست به شرح زیر می باشد.
در ابتدای این نشست دکتر جمال سروش ضمن ارائه توضیحی مختصر درباره مفهوم جهاد، معیار اخلاقی بودن فعل از نگاه اسلام را مقربیّت اختیاری معرفی کردند و سپس با تکیه بر دو جهت حسن فعلی و حسن فاعلی، برای هر فعلی از جمله جهاد تبیین، چهار صورت زیر را قابل تصور دانستند:
- دارای حسن فاعلی و حسن فعلی: این حالت ایده آل بوده و اخلاقی ترین صورت فعل است.
- دارای حسن فاعلی و فاقد حسن فعلی: در این حالت نیز اگر فاعل، جاهل قاصر باشد فعل او به دلیل مقرّب بودن، حیث اخلاقی خواهد داشت.
- فاقد حسن فاعلی و دارای حسن فعلی: در این صور ت اگرچه ممکن است فعل بدلیل حسن بودنش دارای مصلحت و موثر در مخاطب باشد ولی بدلیل فقدان مقربیت برای فاعل، نمی تواند عمل اخلاقی او قلمداد گردد.
- فاقد حسن فاعلی و حسن فعلی: فعل، اخلاقی نیست.
دکتر جمال سروش در ادامه ضمن بیان اهمیت حسن فاعلی و نقش بسزای آن در تاثیرگذاری فعل، تاکید مقام معظم رهبری بر اخلاص در جهاد تبیین را در همین راستا تفسیر نمودند. سپس ایشان به عناصر دخیل در حسن فعلی اشاره کرده و فصاحت به معنای زیبایی کلام و بلاغت به معنای رعایت مقتضای حالِ مخاطب را مهمترین این عناصر دانستند. دکتر جمال سروش مباحث مقام معظم رهبری تحت عنوان الزامات جهاد تبیین (مواردی مانند: رعایت قانون، تحقیق برای فهمیدن مطلب، توام بودن تبیین و عمل، به هنگام بودن، استقامت و بصیرت و مداومت و تکرار) که در فصل مستقلی از کتاب جهاد تبیین آمده است را به عنوان وجوه حسن فعلی جهاد تبیین معرفی کردند.
در بخش بعدی این نشست دکتر محمدی منفرد بحث خود را با مفهوم شناسی جهاد تبیین آغاز نموده و بیان نمودند مفهوم جهاد بر عمل شخصی صادق است که قوه عاقله او بر قوای شهویه و غضبیه استیلا یافته باشد. از این جهت جهاد دارای بار اخلاقی بوده و هنگامی که به تبیین اضافه می گردد عنصر اخلاق را به تبیین تزریق می کند. همچنین براساس مبانی اسلامی در اخلاق هنجاری می توان گفت این جهاد چون از یک سو با نیت رضوان الهی انجام می گیرد و از سوی دیگر با اصل کرامت انسانی سازگار است بنابراین مبتنی بر هر دو رویکرد غایت گرایانه و وظیفه گرایانه، اخلاقی خواهد بود.
در ادامه دکتر بهروز محمدی منفرد به بحث اصلی خویش ورود کرده و توضیح دادند که از نظر ایشان جهاد تبیین، نه یک فعل یا مجموعه ای از افعال بلکه یک راهبرد اخلاقی است. ایشان راهبرد را الگو یا طرحی دانستند که اهداف، خط مشی ها و زنجیره های افعال سازمان ها و نظام ها را به صورت یک کل منسجم و یکپارچه تکمیل و ادغام می کند. طرحی که با شناخت دقیق بحران ها در دایره اخلاق فردی و اجتماعی و براساس اصول و مبانی حقیقت تبیین، افراد دیندار جامعه اسلامی را ملزم به اقدامات اخلاقی در جهت دستیابی به اهداف می گرداند. براین اساس جهاد تبیین یک طرح عملیاتیِ دفاع محور است که از حیث هدف، وسیله و روش ماهیت دفاعی دارد. ایشان راهبرد اخلاقی جهاد تبیین را دارای چهار مرحله یا بعد دانستند:
- آگاهی از وضعیت نابسامان اخلاقی جامعه
- ناخوشایندی درونی از وضعیت نابسامان
- امید به تحقق وضعیت های به سامان
- حرکت (جهاد) به سوی تحقق وضعیت به سامان
سپس دکتر محمدی منفرد عوامل تعیین کننده راهبرد جهاد تبیین را چنین بیان نمودند:
- انحطاط اخلاقی و غلبه اخلاق دنیاگرا
- توطئه های دشمن در قالب سکولار کردن اخلاق (با بهره گیری از رسانه، هنر و فضای مجازی)
- اقتصاد ضعیف در تقابل با زیست اخلاقی
- دروغ پرکنی و تحریف
نکته نهایی دکتر محمدی منفرد اشاره ای گذرا به مولفه های راهبر اخلاقی جهاد تبیین بود که در بیانات مقام معظم رهبری قابل پیگیری است. این مولفه ها عبارتند از: شناسایی جبهه حق و استقرار در آن، استقامت اخلاقی، اصلاح گری اخلاقی، سازگاری همگرایانه و همدلانه، برقراری عدالت از فرد تا اجتماع، امید به گذر از وضعیت نامطلوب و مطالبه گری و عدالت خواهی.