نود و هفتمین جلسه گروه علمی فلسفه دین با موضوع “الهیات گشوده“ با ارائه “آقای دکتر دیباجی“ و با حضور اعضاء محترم گروه سه شنبه ۲۱ اسنفد ۹۷ ساعت ۱۹:۳۰ در مجمع عالی حکمت اسلامی برگزار می شد.
خلاصه مباحث مطرح شده بدین شرح می باشد:
پیدایش
این رویکرد الهیاتی از سال ۱۹۹۴م، با انتشار کتاب گشودگی خدا؛ چالشی مبتنی بر کتاب مقدس درباره فهم سنتی از خدا[۱] رسما اعلام موجودیت کرد. نویسندگان این کتاب که عبارتند از: ریچارد رایس (Richard Rice)، دیوید باسینجر (David Basinger)، ویلیام هسکر (William Hasker)، کلارک پیناک (Clark Pinnock) و جان ساندرز (John Sanders)، نظریه پردازان اصلی و بانیان خداباوری گشوده هستند.
البته از افرادی چون پیتر ون اینواگن(Peter van Inwagen ) وپوکینگ هورن (John Charlton Polkinghorne )نیز به عنوان افراد موثر در پیدایش این جریان نام برده شده است.از این الهیات با اصطلاحات زیر یاد می شود:
Open Theology,Open Theism,Openness Of God ,Neotheism,Free Theism,Evangelical Personalism,Relational Theism.
۴-موضوعات:
در الهیات پویشی نگاه جدیدی به صفات خدا وجود دارد
آنان بجای صفات خدا در الهیات کلاسیک از این صفات سخن می گویند:
الف)عشق الهی: مهمترین اصلی که قائلین به خداباوری گشوده را به سمت ارائهی تصویر جدید از خدا کشانده است، مفهوم «عشق» است.
ب)رابطه مندی. ) (Relationality
خداوند مشتاقانه میخواهد که هر کدام از ما آزادانه وارد به یک رابطهی فردی عاشقانه و پویا با او بشویم، بنابراین [این امکان را] برای ما گشوده گذاشته است که بر اساس خواست او یا بر خلاف [خواست] او دست به انتخاب بزنیم.
ج) گشودگی (openness)
مفهوم گشودگی دو مصداق دارد.
از یک سو، خدا در تقابل با انسان و عالم گشوده است، به این معنا که در رابطهی و کنش متقابل با عالم و بشر است:گشودگی خدا به معنی تغییرپذیری اوست. و از سوی دیگر، آینده گشوده است. براساس این تصور، آینده چه برای بشر و چه برای خدا قابل شناخت نیست؛ یعنی آینده به هیچ صورت از قبل دانستنی نیست و بخشی از آینده ،غیرقطعی وباز است.
به نظر آنان خدایی که مشیت و خواست خود را بر بشر تحمیل کند، خدای عشق نیست. چرا که بر اساس رساله قرنتیان، باب سیزدهم، لازمهی عشق بردباری، مهربانی، عدالت و خیرخواهی است.
از نگاه آنها اگر آینده گشوده نباشد و مشیت الهی از تمامی قدمها و اعمال ما آگاه باشد، دیگر ارادهی آزاد بشر مفهومی نخواهد داشت.
ج)مشیت خدا:
قائلین به خداباوری گشوده معقتدند که این باور مسیحی که خداوند جزء جزء اجزای هستی و اعمال ما را در آغاز خلقت تعیین کرده است مبنی بر مشیت محض الهی، ایدهای آگوستینی است و نه آنچه کتاب مقدس بیانگر آن است. از همین رو، با بازگشت به متن مقدس و به آباء کلیسا و آراء آنها – آراء پیش آگوستینی – ایدهی مشیت محض الهی را رد میکنند.
د) حاکمیت عام (general sovereignty):
خداباوری گشوده ایدهی مشیت محض الهی را رد کرده و قائل به «حاکمیت عام» خداوند است، به این معنا که خداوند حدود و ضابطههای کلی هستی را بنیان نهاده، به بشر ارادهی آزاد و تام میدهد – که بر اساس آن حتی میتواند عشق خداوند را رد کرده به آن پاسخ ندهد. به این گونه از آزادی، آزادی لیبرتاریانیستی(libertarian freedom) میگویند
۵-دلایل وزمینه ها:
انجیل باوری: واژه اونجیلیکال[۲] به معنی انجیل باور است. انجیل باوران معتقدند که خداباوری سنتی در مسیحیت ،متاثر از فلسفه یونانی است واصالت انجیلی ندارد: صفاتی مثل عنایت الهی ،علم پیشین خدا به افعال اختیاری انسان و غیر زمانمندی خدا .در انجیل صفات گشوده به خدا نسبت داده شده است.
الهیات پویشی:
می توان گفت که الهیات پویشی یکی از زمینه های مهم در ایجاد این گرایش است؛اگرچه تفاوتهای مهمی بین این دو مدل الهیاتی وجود دارد.به عنوان نمونه در الهیات گشوده خداوند واجب الوجود بوده ونظریه خلق از عدم پذیرفته است اما در الهیات پویشی چنین نیست.
۶-اصول وقواعد:
به اعتقاد بنیان گذاران خداباوری گشوده، این رویکرد بر چهار رکن اصلی استوار است:
۱- عشق و محبت خداوند به مخلوقاتش.
۲- ریسک پذیر بودن خداوند.
۳- عنایت عام و کلی خدا.
۴- آزادی اراده و اختیار مطلق انسان.
۷-چهره ها وآثار الهیات گشوده:
در اینجا بطور فشرده به اندیشه وآثار هرکدام از چهره های الهیات گشوده اشاره می کنیم:
رایس: الهیات گشوده را ابداع کرد.
آثار:
عقل و حد فاصل ایمان
Reason and the Contours of Faith. Loma Linda Pub Co. 1991. p. 310. ISBN 0-944450-07-5.
قلمرو خداوند: درآمدی بر الهیات مسیحی
The Reign of God: An Introduction to Christian Theology from a Seventh-day Adventist Perspective (2nd ed.). Andrews University Press. January 1997. p. 423. ISBN 1-883925-16-9.
باسینجر:لوازم وپیامدهای پذیرش خداباوری گشوده را مطرح نمود.
آثار:
– قدرت الهی در الهیات پویشی: نگرشی (فلسفه ای) انتقادی
Divine power in process theism: a philosophical critique (1988). SUNY Press.. ISBN 978-0-88706-708-2
– عقل و اعتقاد دینی ( درآمدی بر فلسفه دین) چاپ سوم
Reason and Religious Belief: An Introduction to the Philosophy of Religion (2003) 3rd edition, New York: Oxford Press.
– تنوع دینی : ارزیابی فلسفی
Religious Diversity: A Philosophical Assessment (2002), Ashgate Press, ISBN 978-0-7546-1521-7.
– دفاع از خداباوری اختیارگرا
The Case for Freewill Theism (1996), InterVarsity Press.
– تقدیر و اختیار: چهار دیدگاه پیرامون قدرت الهی و اختیار انسان (۱۹۸۶)
Predestination & free will: four views of divine sovereignty & human freedom. InterVarsity Press. 1st Published 1986
هسکر : مفهوم گشودگی را به گونه ای تبیین کرد که هم فعل خدا در آینده راشامل شود وهم خود آینده را
آثار:
– خدا، زمان و علم
God, Time and Knowledge, Cornell University Press, 1st Published 1989
– خودِ برآمده
The Emergent Self, Cornell University Press, 1st Published 1999
– مشیت، شر و گشودگی خداوند
Providence, Evil and Openness of God, Routledge, 1st published 2004
– غلبه خدا بر شر (تئودیسه ای برای جهان رنج ها)
The Triumph of God over Evil: Theodicy for a World of Suffering, Inter Varsity Press (IVP Academic), 1st Published 2008.
– متافیزیک و خداوند سه هویتی
Metaphysics and the Tri-Personal God, Oxford Studies in Analytic Theology. (Oxford University Press), 1st Published 2017.
پیناک : نظریه محرک ترین محرک را در باره خدا بکاربرد:
آثار:
– گستردگی رحمت الهی
A Wideness in God’s Mercy: The Finality of Jesus Christ in a World of Religions (1992). Grand Rapids, MI: Zondervan.ISBN 978-0-310-53591-1. OCLC 24380625
– رحمت نا محدود
Grace Unlimited. Minneapolis, MN (1975): Bethany Fellowship. ISBN 978-0-871-23185-7. OCLC 2053827
– گشودگی خداوند )همراه با دیگران(
The Openness of God (1994). Downers Grove, IL: InterVarsity Press. ISBN 978-0-830-81852-5. OCLC 30739400
– شعله عشق
Flame of Love: A Theology of the Holy Spirit (1996). Downers Grove, IL: InterVarsity Press. ISBN 978-0-830-81879-2. OCLC 34669352
– محرک ترین محرک: الهیاتی مبتنی بر روح القدس
Most Moved Mover: A Theology of God’s Openness (2001). Didsbury lectures. Carlisle UK ; Grand Rapids, MI: Paternoster ; Baker Books. ISBN 978-0-801-02290-6. OCLC 46319702
ساندرز: زمانمندی خدا را ادعا کرد وتلاش نمود تابگوید عدم علم خدا به امور آینده دلیل بر محدودیت او نمی شود.
آثار:
– خدایی که ریسک می کند: الهیاتی مبتنی بر مشیت الهی
The God Who Risks: A Theology of Providence (2007), revised edition (IVP).
– آیا خداوند آینده دارد؟ بحثی پیرامون مشیت الهی (۲۰۰۳)
Does God have a Future? A Debate on Divine Providence (2003), Baker Academic.
نقدها:
الهیات گشوده از زمان پیدایش همواره در ادبیات فلسفه دین مورد نقد قرار گرفته است تا بدانجا که بسیاری از منتقدان گفته اند اساسا این الهیات در بیست قرن حیات مسیحیت سابقه ایی نداشته وبا روح آن ناسازگار است.این خدا که از آینده خبری ندارد و نمی تواند مورد امید برای آینده بشر باشد چگونه مفاهیم مهمی مثل توکل و درخواست اجابت در موردش معنا دارد؟وچگونه وقتی از پاره ایی امور ناتوان است شایسته پرستش است؟وانگهی نظام منطقی ومابعدالطبیعی حاکم بر این الهیات چیست ؟این الهیات خدا را انسان وارانه معرفی می کند واو را مثل یک ذهن بزرگ قلمداد می کند ؛یعنی تصویرش از خدای مفروض به همان میزانی است که پوزیتویست ها از خدا داشتند!موارد نقض زیادی بر این اندیشه در تاریخ الهیات وجود دارد که این طرز تفکر نمی تواند پاسخ قانع کننده ای به آن بدهد؛به عنوان نمونه : آیا پیش گوییهای انبیاء که از جانب خدا انجام می دادند،خبر از آینده نبوده است؟
[۲] .Evangelical.
