یکصد و چهل و هفتمین جلسه گروه علمی فلسفه اخلاق برگزار شد+خلاصه بحث

یکصد و چهل و هفتمین جلسه گروه علمی فلسفه اخلاق با موضوع “بررسی رویکردهای اخلاقی بر اساس بازنگری در نظریه آیت الله مصباح یزدی در اخلاق هنجاری”(جلسه دوم) با ارائه آقای دکتر محسن شکوه بخش چهارشنبه ۲۴ شهریور ۱۴۰۰ ساعت ۲۰:۳۰ در مجمع عالی حکمت اسلامی به صورت (حضوری و مجازی) برگزار شد.

خلاصه مباحث مطرح شده به شرح زیر است:

۱- طبق مبنای آیت الله مصباح کار خیر باید به همراه انگیزه رسیدن به کمال شخصی باشد وگرنه شخص به آن کمال نخواهد رسید. پس کارهای عاطفی و خیرخواهانه مسلمانان که توجهی به قرب الی الله و بهشت و جهنم ندارند، ارزش چندانی ندارد.

اما روایات و تجربه های نزدیک به مرگ خلاف این مطلب است.

برای نمونه شیخ حر عاملی بابی با عنوان «اسْتِحْبَابِ تَقْبِیلِ الْإِنْسَانِ وُلْدَهُ عَلَى وَجْهِ الرَّحْمَه» باز کرده که در هیچ کدام از روایات آن سخنی از قصد تقرب نیست و بر کار عاطفی ثوابهای اخروی مترتب شده است. مثلا: أَکْثِرُوا مِنْ قُبْلَهِ أَوْلَادِکُمْ فَإِنَّ لَکُمْ بِکُلِّ قُبْلَهٍ دَرَجَهً فِی الْجَنَّهِ مَسِیرَهَ خَمْسِمِائَهِ عَامٍ.

در برخی روایات تصریح شده که برای سعادت ابدی در هر کاری قصد تقرب لازم نیست. برای نمونه حضرت رسول در خطاب به امیرالمؤمنین فرمودند: «یَا عَلِیُّ مَنْ تَرَکَ‏ الْخَمْرَ لِغَیْرِ اللَّهِ سَقَاهُ اللَّهُ مِنَ الرَّحِیقِ الْمَخْتُومِ» امام پرسیدند: «لِغَیْرِ اللَّهِ؟!» فرمودند: «نَعَمْ وَ اللَّهِ صِیَانَهً لِنَفْسِهِ یَشْکُرُهُ اللَّهُ عَلَى ذَلِکَ»

۲- طبق مبنای ایشان، مستضعفین نباید به سعادت ابدی برسند چون ایمان ندارند. حتی کسی که به خاطر شکر منعم یا دفع ضرر احتمالی یا حقیقت طلبی یا کمال طلبی یا … دنبال دین است و قبل از کشف حقانیت اسلام بدون ایمان فوت می کند، کارش بی ارزش است. اما طبق سایر فرمایشات آیت الله مصباح و روایات مربوط به استضعاف چنین افرادی امکان سعادت ابدی را دارند.

۳- طبق مبنای ایشان با غیر مسلمانان گفتمان مشترک نخواهیم داشت. هنگام تبلیغ دین، زبان مشترک ما با یک کافر یا اهل کتاب، اهتمام شریعت به انسانیت است. اما با مبنای مورد نظر وقتی او متوجه شود که کارش از نظر دینی هیچ ارزشی ندارد، آیا به دین جذب می شود؟

در ادامه با توجه به انگیزه هایی که یک فرد از انجام کار می تواند داشته باشد، گرایش های انسانی را تقسیم بندی کرده و ارزش اخلاقی هر قسم را بررسی می کنیم. فعل ممکن است به خاطر کمال طلبی یا کامل طلبی صورت پذیرد. کما اینکه ممکن است ناظر به دنیا یا آخرت باشد و در هر شاخه ممکن است کمال مادی یا معنوی مد نظر باشد. همچنین ممکن است این کمال را برای خود یا دیگران بخواهد.

در غایات دنیوی کار در جهت هدف مادی در صورتی ارزش دارد که آن هدف فی نفسه موجب نقص حقیقی نباشد (مانند سلامتی) ولی خود فعل مستلزم ارتباط با خداوند یا نوعی مخالفت با غرایز حیوانی باشد.

در غایات انسانی کار تنها در صورتی ارزش دارد که به عجب و خودبزرگ‌بینی منتهی نگردد، و انسان را از عرف ممدوح و ارزش های فطری به عرف مذموم نکشاند.

از جهت ارزشمندی فعل اخلاقی به ترتیب غایات توحیدی (با تقدم کامل طلبی بر کمال طلبی) بر غایات اخروی، و غایات اخروی بر غایات انسانی، و غایات انسانی بر غایات دنیوی مقدم است.