یکصد و چهل و هشتمین جلسه گروه علمی فلسفه اخلاق برگزار شد+خلاصه بحث

یکصد و چهل و هشتمین جلسه گروه علمی فلسفه اخلاق با موضوع “ماهیت شناسی لذت و جایگاه آن در اخلاق اسلامی از منظر استاد مصباح یزدی” با ارائه حجت الاسلام دکتر روح الله شهریاری چهارشنبه ۲۱ مهر ۱۴۰۰ ساعت ۱۹ در مجمع عالی حکمت اسلامی ( حضوری و مجازی) برگزار شد.

خلاصه مباحث مطرح شده به شرح زیر است:

بعد از بیان جایگاه بحث از لذت در میان اندیشمندان و نیز بیان ضرورت و اهمیت واکاوی مقوله لذت، ابتدا به چیستی لذت پرداخته شد و بیان شد که از منظر علامه مصباح یزدی(ره) «لذت حالت ویژه­ای است که از ارضای یک خواست اعم از مادی و جسمانی یا روحی و معنوی به وجود می­آید و حالت کمبود، حالت درد، رنج و الم است». همچنین در بیان دیگری معتقدند لذت حالتی ادراکی است که هنگام یافتن امور دل خواه برای انسان حاصل می­شود». این بیان گویای این حقیقت است که لذت «ملائمت» با نفس انسان دارد در نتیجه هرچه این ملائمت را ایجاد کند سبب لذت می­شود. مفهوم ملائمت در نظر فلیسوفان مسلمان بدیهی قلمداد شده است با این وجود استاد مصباح یزدی معتقدند مفهوم ملائم قابل تفسیر فلسفی است.

در ادامه این نشست بحث فطری یا اکتسابی بودن لذت مورد توجه قرار گرفت و اشاره گردید که لذت طلبی یک گرایش اصیل فطری و یکی از ابعاد حب نفس در وجود انسان است. در نتیجه انسان فطرتا به لذت و خوشگزرانی و راحت طلبی که توام است با رنج گریزی گرایش دارد و ادراک لذت وجدانی است.

حجت الاسلام دکتر روح الله شهریاری در ادامه با طرح این سوال که ادراک لذت نیازمند چه شرایطی است؟ بحث را پی گرفته و به شرایط ادراک لذت از منظر علامه مصباح یزدی پرداخته و به برخی لوازم آن اشاره کردند. ایشان با اشاره به اینکه ادراک لذت از هر سنخی که باشد نیازمند فراهم شدن چهار شرط است، به تبیین آن شرایط پرداختند. این شرایط عبارت هستند از: وجود قوه متناسب با درک  لذت؛ مطلوب و متناسب با طبع دانستن شی مورد لذت؛ فراهم آمدن شرایط درک لذت و در شعاع آگاهی وتوجه فرد قرار گرفتن شی مورد نظر.

در ادامه باتوجه به تقسیم قوای ادراکی و از آنجا که استاد مصباح درک لذت را وابسته به وجود قوه متناسب با آن می­دانند به تبیین انواع و اقسام لذت پرداخته شد و اشاره شد که لذاتی که انسان درک می­کند به سه دسته کلی تقسیم می­شوند:  ۱. لذت حسی؛ ۲. لذت خیالی و وهمی و۳. لذت عقلی.

یکی دیگر از ابعاد بحث از لذت در این نشست، بررسی نقش لذت در افعال اخلاقی بود. در این بحث با اشاره به این نکته که به اعتقاد علامه مصباح یزدی(ره)همه انگیزه­هایی که انسان در انجام کارهای اختیاری دنبال می کند برخواسته از لذت وگریز از رنج است؛ یعنی در همه آن‌ها محرّک اصلی رسیدن به لذت و گریز از درد و رنج است و از سوی دیگر ارزش های اخلاقی در زمره امور اختیاری است، می توان گفت استاد مصباح قائل به خود گرایی روان شناختی هستند.

از جمله زوایای دیگر بحث لذت بررسی مدح و ذم لذت گرایی بود. در این قسمت بیان شد که  به اعتقاد استاد مصباح یزدی اصل لذت مورد انکار یا محکوم قرآن نیست بلکه خداوند متعال در قرآن این گرایش را به رسمیت شناخته و به مثابه یک روش تربیتی ازآن بهره گرفته است. مواردی نیز که لذت گرایی مورد نکوش قرار گرفته است به جهت امور عارضی و ثانوی است  از جمله اینکه خوگرفتن به لذات پست و مادی مانع وصول به لذات برتر می شوند. در ادامه با توجه به اینکه لذت به ممدوح و مذموم تقسیم شد به ارائه ملاک سنجش و ارزیابی لذت ها پرداخته و تبیین شد که استاد مصباح در پرتو بررسی آیات قرآن کریم دو معیار برای مقایسه و ارزیابی لذت در نظر می­گیرند که عبارت هستند از «کیفیت» و «دوام».

از جمله مباحث دیگری که در این جلسه بدان پرداخته شد تعیین نسبت لذت با کمال و سعادت بود. در این قسمت بیان شد که از منظر علامه مصباح یزدی کمال حقیقی آخرین مرتبه وجودی و عالی ترین کمالی است که انسان استعداد یافتن آن را دارد و کمالات دیگر جنبه مقدمی دارند و کمالی آلی و نسبی می‌باشند. از سوی دیگر آن  لذتی که انسان اصالهً طالب آن است، لذتی است که از حصول کمال حقیقی می‌برد و سایر لذت­ها جنبه مقدمی دارند در نتیجه «شناخت کمال حقیقی مستلزم شناخت لذیذ اصیل است، و بالعکس، شناخت لذیذ اصیل مستلزم شناخت کمال حقیقی می‌باشد». بعلاوه از آنجایی که سعادت و کمال ملازم هستند و از سویی لذت اصیل تنها کمال نهایی انسان است، پس حقیقت سعادت همان لذت اصیل است.

در انتهای این بحث به عوامل موثر بر ترجیح لذت و نیز موانع ادراک لذات برتر اشاره گردید.