نشست علمی “معناشناسی موضوع‌های اخلاقی از منظر علامه طباطبایی” با ارائۀ حجت الاسلام دکتر حسین احمدی و دکتر محمد فتحعلی خانی، و دبیری علمی حجّت الاسلام دکتر جمال سروش پنجشنبه ۲۰ آبان ۱۴۰۰ در مجمع عالی حکمت اسلامی به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.
خلاصه نشست به شرح زیر است:
معناشناسی اخلاق از مباحث فلسفه اخلاق و غیر از لغت‌شناسی است؛ پس به ارتباط الفاظ و مفاهیم نمی‌پردازد؛ منظور از معناشناسی اخلاق، بررسی و ارائه تعریفی از مفاهیم است که به تبیین حقیقت و تعیین قلمروی محکی مفاهیم اخلاقی می‌پردازد. این تحقیق به روش تحلیلی و با استفاده از تبیین‌های عقلانی به این پرسش پاسخ می‌دهد که معنای فضایل و رذایل اخلاقی و روش فهم آن معانی از منظر علامه طباطبایی چیست؟ علامه رویکرد جامعه‌شناسانه را برای معناشناسی موضوع‌های اخلاقی به دلیل غیرواقع‌گرایانه و نسبی‌گرایانه بودن مردود می‌داند افزون بر اینکه این رویکرد دلیلی برای معیار قرار دادن اهداف اجتماعی در معناشناسی را ارائه نکرده است. علامه طباطبایی، رویکردهای فضیلت‌مدارانه، انذار و تبشیر آخرت‌مآبانه و توحیدمحورانه در معناشناسی اخلاق را دارای درجات متفاوت از تبیین فضایل و رذایل ترسیم می‌کند بدین نحو که ایشان رویکرد فضیلت‌مدارانه را مطابق آیات قرآنی قلمداد نمی‌کند بلکه آیات قرآنی را مبین دو رویکرد بعدی می‌داند که یکی را انبیاء الهی به کار برده‌اند و دیگری را خاص اخلاق اسلامی می‌داند؛ لذا علامه دو رویکرد آخرت‌مآبانه و توحیدمحورانه را قرآنی می‌داند؛ اما معناشناسی موضوع‌های اخلاقی خاص اسلام، توحیدمحورانه تبیین می‌شود. به نظر می‌رسد مفاهیم در موضوع‌های اخلاقی نزد علامه از سنخ مفاهیم فلسفی‌اند زیرا علامه طباطبایی از طریق مقایسه آنها را بیان می‌کند و از منشأ خارجی آنها را انتزاع می‌کند؛ لذا باید به روش مفاهیم فلسفی معناشناسی شوند. ازاین‌رو، علامه معنای این مفاهیم را به روش مقایسه میان واقعیات واقعی یا فرضی با ویژگی خاصی که مناسب هدف اخلاق خاص اسلامی است از ارتباط میان آن واقعیات به روش عقلی و انتزاعی تبیین می‌کند، نه از طریق عرف یا مصداق یا شهود. هدف اخلاق خاص اسلامی به نظر علامه وصول به خداست که درجه‌ای از محبت الهی سبب وصول به درجه بالاتر می‌شود؛ افزون بر مقایسه‌ای بودن مفاهیم اخلاقی، واقعیت اخلاقی نیز حب الهی قلمداد می‌شود برعکس برخی مکاتب اخلاقی که فضیلت اخلاقی آنها از نوع عمل است یا عمل مردم‌پسند و این دنیایی یا کمال اخروی و وصول به بهشت و دوری از جهنم.
