حجت الاسلام نوری:

حکمت عملی باعث تحقق فضایل اخلاقی در جامعه است

مدرس و پژوهشگر فلسفه اسلامی تاکید کرد: از منظر فارابی حکمت عملی و مشهورات نقش مهمی در تعلیم و تربیت و رشد فضائل اخلاقی در جامعه دارند گرچه ایشان مشهورات را جزء حکمت عملی نمی داند.
به گزارش … حجت‌الاسلام محمدعلی نوری؛ مدرس و پژوهشگر فلسفه اسلامی در نشست جایگاه و نقش مشهورات در حکمت عملی از نگاه فارابی که از سوی مجمع عالی حکمت اسلامی برگزار شد با بیان اینکه مبانی تصدیقی حکمت عملی، بین و روشن هستند، گفت: از منظر فارابی مشهورات جزء مصادیق حکمت عملی نیستند ولی در آن نقش دارند. از منظر فارابی مشهورات، در حد ظنی هستند و یقینی نیستند ولی می‌گویند همین که مشهور است در اثبات خصم و جدال به کار می‌آید.
وی با بیان اینکه عده‌ای فضای حکمت عملی و افعال ارزشی را مشهوری می‌دانند و بنای عقلا را مطرح می‌کنند، افزود: در اینجا این سؤال مطرح است که چیزی که مورد توجه در صدق و کذب نیستند چگونه می‌توانند ارزشی باشند. عباراتی از بوعلی در اشارات و شفا داریم که برخی را به این باور رسانده است که پایه های حوزه اخلاق و افعال و حکمت عملی، مشهورات است یکی از مشهورات آرای محموده و ناظر به افعال و اخلاق است.
نوری بیان کرد: مرحوم کمپانی و محقق اصفهانی به سبزواری خرده گرفته‌اند زیرا به او می‌گویند چرا گفته است که بوعلی معتقد است گزاره‌هایی چون عدل خوب و ظلم بد است و دروغ و کذب بد است جزء مسلمات عقلی می‌گیرند و هم جزء مشهورات محقق اصفهانی گفته است چرا باید آن را جزء ضروریات عقلی بدانیم بلکه از نظر ابن سینا فقط جزء مشهورات است. در بین متاخرین هم کسی مانند مهدی حائری می‌گوید از منظر بوعلی، مشهورات پایه حکمت عملی هستند. آیت‌الله شاهرودی هم تصریح دارد که از نگاه بوعلی، پایه حکمت عملی، مشهورات است البته نظر خودش این است که همانطور که عقل نظری کلیات و بدیهیاتی دارد عقل عملی هم اینطور است.
مدرس و پژوهشگر فلسفه اسلامی گفت: آیت الله مصباح یزدی و صادق لاریجانی هم تلاش کرده‌اند بگویند فضا، مشهوری نیست بلکه برهانی است. بنده در مقاله‌ای به جایگاه مشهورات در حکمت عملی پرداخته‌ام و معتقدم نگاه فارابی هم مانند ابن سینا است و حتی ممکن است بوعلی اصطلاحات را از فارابی گرفته باشد. بنده معتقدم که این دو نفر(بوعلی و فارابی) مشهورات را از دو جهت بحث می‌کنند یکی اینکه در برابر متکلمان می‌خواهند موضع بگیرند زیرا آنان، قضایای مشهوری را جزء ضروریات عقلی می‌دانند ولی بوعلی می‌گوید انسان اگر خودش باشد هیچ حکمی در این مورد(خوبی عدل و بدی ظلم و …) ندارند پس اینها بدیهی عقلی نیستند، اینها نظری هستند و باید بر پایه سعادت اثبات شوند. این گزاره‌ها می‌توانند صادق و یا کاذب باشند و باید در راستای سعادت اثبات شوند.
وی تاکید کرد: این دو فیلسوف همچنین معتقدند که گزاره‌های مشهوری صادق می‌تواند از جهت ثانوی پذیرفته شود و در تعلیم و تربیت به کار بیاید تا افراد جامعه به فضایل اخلاقی پایبند باشند و این با این مسئله که بگوییم پایه ارزش‌ها مشهورات هستند فرق دارد.
وی افزود: فارابی حکمت عملی را دانشی برهانی و یقینی می‌داند ولی شهرت بما هو شهرت به ما یقین نمی‌دهد. مبانی تصدیقی مشهورات و آراء محموده بما هم محموده مبدا تصدیقی در حکمت عملی قرار نمی‌گیرند ولی آیا هیچ نقشی در افعال ارزشی و افعال و حکمت عملی ندارند؟ فارابی معتقد است که دارند؛ او دو نقش برای مشهورات در حوزه حکمت عملی قائل است؛ یکی اینکه مشهورات به لحاظ تاریخی، تمدنی و تقدم زمانی نقش در پیدایش علوم برهانی دارند گرچه مبدا تصدیقی نیستند.
این پژوهشگر تصریح کرد: فارابی می‌گوید مشهورات در پیدایش حکمت عملی نقش دارند چون به لحاظ زمانی یک برهان شکل می‌گیرد که ما مشهورات و یکسری ضروریات عقلی داشته باشیم و پیرامون آن بحث کنیم. وی ادامه داد: ایشان در کتاب خطابه می‌گوید اول خطابه سپس جدل مرسوم بود و بعد برهان رواج یافت. افلاطون هم به این روش وارد شده است یعنی به مشهورات و حتی عرف عمومی توجه کرده سپس یک گزاره را یقینی می کند یعنی برپایه مشهورات و سخنان عقلا با دقت خاص تبدیل به علم برهانی می‌شود.

۵ کارکرد برای جدل

وی با بیان اینکه فارابی همچنین ۵ کارکرد برای جدل بیان می‌کند، افزود: از جمله اینکه ما قضایایی نیاز داریم که مشهورات به ما می دهند لذا یکی از کارکردهای مشهورات این است که منشا پیدایش علوم برهانی و حکمت عملی هستند. نقش دیگری که فارابی به مشهورات می دهد این است که مشهورات به فرهنگسازی و تعلیم و تادیب و تربیت در جامعه کمک می‌کند که اختصاص به حکمت عملی دارد و بیشتر مربوط به آراء محموده است. حکمت عملی معطوف به عمل است و قرار است فضائل در عرصه عمومی تحقق بیابند.
نوری اظهار کرد: در آغاز ما مشهورات را از یقینیات نمی‌توانیم تمایز بدهیم لذا همه را به یک شکل استعمال می کنیم و البته صحت آن را به خاطر شهرت می‌پذیریم و مقدمات یقینی هم چون مشهورند مورد پذیرش ما قرار دارند. ایشان با تقسیم مشهور به مشهورات مطلق و مشترک میان همه امم تاکید دارد که فضایل اخلاقی باید از سوی آحاد جامعه پذیرفته شود و کسی بر خلاف آن عمل نکند زیرا کسانی که پایبند به این قضایا نیستند شرور خواهند بود.