مفاد لا اله الا الله، وحدت وجود است

آیت‌الله غلامرضا فیاضی؛ استاد فلسفه اسلامی در نشست «تبادل نظر در موضوع، رابطه هستی شناختی حق و خلق» که از سوی مجمع عالی حکمت اسلامی برگزار شد با بیان اینکه در توحید علمی و عینی آمده که وحدت وجود روح اسلام و مفاد کلمه تهلیل است، بیان کرد: مفاد لا اله الا الله، وحدت وجود است؛ اینکه مرحوم آخوند قائل به وحدت شخصی وجود هستند هم جای شبهه ندارد و روشن است.

آیت‌الله جوادی آملی می‌گوید من در وحدت شخصی هیچ تردیدی ندارم که برهان عدم تناهی وجود واجب تمام است ولی در اینکه کثرت موجودات چگونه حل شود آیا وهم دخالت می‌کند و کثرت را محقق می‌شمارد، با اینکه حقیقتا سراب و وهم صرف است؟ تردید دارم. وهم می‌گوید اگر وحدت شخصی وجود حق است پس زمین و آسمان چیست؟ مثالی لازم است تا وهم را رام کند؛ بهترین مثال، آینه است زیرا صورت مرآتیه، سراب نیست در حالی که سراب، سراب است.

وی افزود: از بیانات ایشان به صراحت برمی‌آید که وجود، واحد شخصی است و ماسوا، آیت هستند و وجود نیستند. اگر فیزیک نتواند ثابت کند که چیزی در آینه هست مثال خوبی برای اثبات وهم است، با اینکه در آینه چیزی نیست و مرآتیت دارد؛ مرآت اتم، صورت مرآتیه است؛ وجود مسابق با وجود است و ماسوا لا واجب اند و لا وجود.

فیاضی تصریح کرد: در بحار دارد که یونس بن یعقوب(شاید یونس بن عبدالرحمان باشد) از اجلای اصحاب امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) اهل وحدت وجود بودند. مرحوم اقاعلی هم می‌گوید تاکنون کسی را قائل به وحدت وجود نه دیده‌ام و نه شنیده‌ام. آیت‌الله حسن زاده آملی هم نوشته است کسی که به وحدت وجود معتقد نیست به وجود خدا باور ندارد.

عابدی شاهرودی دارد که آخوند قائل به وحدت شخصی وجود نیست بلکه آخوند تشکیک را در ماسوای حضرت حق تعالی معتقد است. شیخ بهایی در کشکول و بسیاری از افراد دیگر بر این باورند که وحدت وجود، طور وراء طور العقل.

وی اظهار کرد: ما هم باید حسن ظن به انسان مؤمن داشته باشیم و هم فعل او را حمل بر صحت کنیم که یکی از افعال او هم قول او هست؛ مرحوم حکیم در مستمسک آورده است: اما القائلون بوحده الوجود من الصوفیه فقد ذکرهم جماعه …؛ مع تکلم بکلمه التوحید. یک وجود بی‌نهایت داریم که در حالی که وجود حق است وجود همه ماسوا هم هست. لازمه این سخن آن است که خلقی وجود ندارد کما اینکه ملاصدرا فرمود با پذیرش وحدت وجود، علیت بساطش جمع می‌شود. البته بنده در ذیل سخنان ایشان آورده‌ام که ما حرف آنان را نمی‌فهمیم و باید فهم آن را به خودشان واگذار کنیم.

استاد فلسفه اسلامی حوزه علمیه با بیان اینکه آیت‌الله سعادت‌پرور هم در پاسخ یکی از نزدیکان گفته بود وحدت وجود را قبول دارم ولی وحدت وجود آن چیزی نیست که شما می‌فهمید، گفت: از شیخ حسن پهلوانی نقل شده است که بهشت و جهنم اینطور که شما می‌گویید نیست و اگر من هم به شما بگویم چگونه است مرا تکفیر خواهید کرد و برخی هم اصالت وجود را وحدت وجود می‌دانند؛ آقای شهابی هم این سخن را تایید کرده است.

وی افزود: یکی از علمای تحصیل‌کرده نجف تعریف می‌کرد من بعد از آیت‌الله بروجردی در مشهد بودم و بحث بر سر انتخاب مرجع بعدی برای معرفی به مردم و سخن از آقای خویی و … پیش آمد ولی آنها را به خاطر اعتقاد به وحدت وجود رد کردند بالاخره بر روی آقای شاهرودی اجماع کردند؛ بعدها به نجف رفتم و همین سؤال که نظر شما در مورد وحدت وجود چیست را از آقای شاهرودی پرسیدم و ایشان گفت که وحدت وجود از بدیهیات است.

استاد درس خارج حوزه علمیه گفت: حضرت امام(ره) دارند که تصور وحدت وجود از مشکلات است؛ دیگر اینکه بنای عرفا بر این بوده است که حرف خود را مستور بگذارند؛

در کنگره‌ای در مشهد که به مناسبت بررسی اندیشه‌های عرفانی اخلاقی امام برگزار شد، گفته شد که بزرگان فتوا داده‌اند که ورود در مباحث عرفانی برای غالب افراد حرام است به همین جهت سعی کرده‌اند سخن را روشن نگوید و با تمثیلات مطالب را ادا کنند تا فقط اهل آن بفهمند؛ اخلاق و سیر و سلوک همان گل و عرفان نظری همان گلاب است که باید مستور باشد؛ در کار گلاب و گل/ حکم ازلی این بود/ کان شاهد بازاری بین پرده‌نشین باشد/

خاطره لذت‌بردن از برنامه «زندگی پس از زندگی»

آیت‌الله فیاضی ادامه داد: سخن ما این است که وجود حق، بی نهایت است ولی وجود بی نهایت، ازلی است و وقتی موجودی را خلق می‌کند بیرون از خودش خلق نمی‌کند که بخواهد محدود باشد بلکه همه چیزهایی که خلق می‌کند در دامن خودش موجود است؛ برای من بسیار شیرین بود که برنامه زندگی پس از زندگی را دیدم و پرستاری که نه عرفان بلد است و درس آن  را خوانده می‌گفت: من در آغوش خدا زندگی می‌کنم و زندگی برای من خیلی معنا دارد و با توجه به حضور خدا زندگی می‌کنم.