بسم الله الرحمن الرحیم الحمدلله رب العالمین و الصلاه و السلام علی سیدنا و نبینا ابی‌القاسم مصطفی محمد و علی آله الطیبین الطاهرین سیما بقیه الله فی الأرضین ارواحنا فداه.
مقدم همه اساتید و فضلای ارجمند و دانش‌پژوهان گرامی که در این همایش علمی حضور یافتند را گرامی می داریم. این همایش در حقیقت مقدمه ای است برای همایش بین‌المللی که به عنوان ششمین همایش بین المللی روز جهانی فلسفه در اواخر آبان‌ماه و اوایل آذر در تهران برگزار خواهد شد. گزارش همایش بین‌المللی را استاد ارجمند جناب دکتر اعوانی تا لحظاتی دیگر بیان خواهند نمود و چگونگی واگذاری ششمین همایش بین‌المللی به ایران و اینکه برای این همایش چه برنامه هایی در نظر گرفته شده است را ارائه می نمایند.
بخش فلسفۀ اسلامی همایش بین‌المللی به مجمع عالی حکمت اسلامی واگذار شد که مجمع هم با تشکیل یک شورای سیاستگذاری مرکب از مراکز و نهادهای علمی گوناگون قم، از چند ماه پیش برنامه‌ریزی برای تأمین محتوای علمی در عرصۀ فلسفه اسلامی را به عهده گرفت. با استقبالی که فضلا و اساتید ارجمند داشتند به حمدالله بیش از صد مقاله به دبیرخانۀ بخش فلسفۀ اسلامی در مجمع عالی حکمت واصل شد که بسیاری از آنها مورد ارزیابی قرار گرفته است و محتوای لازم برای عرضه در این همایش را داشته اند. روز گذشته در پنج نشست تخصصی زیرمجموعۀ همایش دین و فلسفه با عناوین انسان‌شناسی در فلسفۀ اسلامی، رابطۀ دین و فلسفه، فلسفه و معنای زندگی، فلسفه و اخلاق و فلسفه وسیاست، برخی از مقالاتی که به دبیرخانه رسیده بود در نشست‌های تخصصی عرضه شد و از سوی حاضران و اساتید گرامی مورد نقد و بررسی قرار گرفت. چنانکه عرض کردم این همایش در مقام مقدمه‌ای برای همایش بین‌المللی که با عنوان «فلسفه، نظر و عمل» در پایان آبان و اول آذر برگزار خواهد شد ، به شمار می رود. شاید دلیل انتخاب ایران به عنوان مکانی برای برگزاری همایش روز جهانی فلسفه ، روشن بودن چراغ حکمت در حوزه‌های علمیۀ شیعه است. همان طور که عزیزان و اساتید گرامی در جریان هستند در سایر بلاد اسلامی و مراکز علوم دینی تقریباً فلسفۀ اسلامی پس از غزالی رونق گذشتۀ خود را از دست داد. تنها جایی که چراغ حکمت همچنان فروزان باقی مانده است و اساتید و شاگردان، این گنجینه حکمت را نسل به نسل منتقل کردند تا امروز در اختیار جوانان مشتاق ما قرار گرفته، حوزه‌های علمیۀ شیعه بوده است. به ویژه در چند قرن اخیر که با ظهور حکمت متعالیه با ارتزاق از منابع ارزشمند معارف اهل بیت(ع) ، حکمتی شکل گرفت که در خدمت دین و معارف دینی بود . شاید امروز در هیچ نقطۀ دیگری حکمت به مفهوم حقیقی کلمه ، آنچنان‌که در این سرزمین و در حوزۀ معارف اهلبیت حضور دارد وجود نداشته باشد و این امتیاز منحصر به فردی است که حکمت اسلامی در ایران و در حوزه‌های علمیۀ شیعه دارد. به همین جهت هم توانمندیهای این حکمت این ضرورت را ایجاب می‌کند که ما آن را در قالبهای نوین و امروزی به جهان و بشریت امروز عرضه کنیم. همایش روز جهانی فلسفه فرصتی مناسب برای عرضه این قابلیت‌ها و توسعۀ دامنۀ حکمت اسلامی به عرصه‌هایی است که بشر امروز به آن نیاز دارد. حکمتی که از معارف الهی ارتزاق کرده و سیراب شده و همواره طی قرون اخیر برخلاف مسیری که فلسفه در چند قرن اخیر در دنیای غرب طی کرده و تقریباً گسستی با دین یافته ، در خدمت تثبیت و تبیین معارف الهی بوده است. گرچه در پاره‌ای از جریانات توجه به حقایق دینی در فلسفۀ موجود در دنیای غرب هم موجود بوده و هست ، اما یک ارتباط عمیق میان دین گریزی جدید و فلسفۀ غربی وجود دارد. برخلاف این مسیر، حکمت اسلامی روز به روز صبغۀ دینی و الهی بیشتری یافته و این جز به برکت زلال معارف اهلبیت (ع) و معارف بلند عقلی که از کلمات نورانی ایشان به دست ما رسیده و زمینه‌ساز شکل‌گیری یک حکمت دینی در سرزمین عقاید تشیع شده نبوده است.
در این جایگاه دوباره از همه عزیزان، سروران گرامی، اساتید ارجمندم سپاسگذاری می کنم و خدمت همه دوستان و گرامیان خیر مقدم عرض می نمایم. با توجه به فرصت محدودی که در اختیار داریم و بنا است که امروز به جز گزارشی که از جناب استاد ارجمند دکتر اعوانی استفاده خواهیم کرد، به عنوان افتتاحیۀ این همایش از محضر حضرت استاد علامه مصباح بهره مند شویم و در پایان هم از محضر استاد ارجمند حضرت آیت‌الله علامه جوادی آملی استفاده نمائیم.
بخشی از مسئولیت حوزه فلسفۀ اسلامی ششمین همایش جهانی فلسفه که امسال در تهران برگزار می شود، به مجمع عالی حکمت اسلامی سپرده شده است. همانطور که گفته شد بیش از صد مقاله در این زمینه توسط همکاران گرامی و اساتید ارجمند، اعضای محترم مجمع عالی حکمت و همچنین دوازده نهادی که با آن همکاری داشتند ارائه شده است. بخشی از این مقالات روز گذشته در پنج نشست تخصصی عرضه شد و شماری از این مقالات نیز در همایش اصلی در تهران ارائه خواهد شد. جریان فلسفی و حکمی به لطف خداوند در دهه‌های اخیر در حوزۀ قم رونق ویژه‌ای یافته است. پرچمدار این حرکت جدید حضرت امام (رض) و مرحوم علامه طباطبایی (ره) بودند و امروز برکات وجودی دانش‌آموختگان مکتب این بزرگواران بر ما جاری است؛ اساتید ارجمندی که مجمع عالی حکمت اسلامی تحت اشراف و نظارت عالی آنها اداره می‌شود، حضرت استاد آیت الله علامه مصباح یزدی، حضرت استاد آیت الله جوادی آملی، فقیه و متکلم فرزانه حضرت آیت الله سبحانی که خداوند سایه پربرکت همه‌شان را بر سر ما مستدام بدارد.
گزارش نشست‌های تخصصی دیروز را نیز بنده به اجمال خدمت دوستان عرض کنم. روز گذشته در محل مجمع عالی حکمت پنج نشست تخصصی هم زمان برگزار شد. زیرموضوعات و ریزموضوعات همایش دین و فلسفه بدین شرح بودند:
اولین نشست با عنوان انسان‌شناسی در فلسفۀ اسلامی ، نشستی تخصصی بود با مدیریت حضرت استاد حجت الاسلام و المسلمین حاج آقای غروی، که در آن مقالات پرشماری ارائه شد. حدود هفت مقاله که دیگر به موضوعات مقالات و محتوای آنها نمی‌پردازیم، و تنها به عنوان مقاله اشاره می کنیم، مقالات: معناشناسی حکمت، سعادت، انسان کامل و رابطۀ آنها از دیدگاه ملاصدرا از استاد جناب آقای انتظام؛ زیبایی متعالی از دیدگاه ابن‌سینا کاری از جناب آقای ربیعی؛ تکامل انسان در زندگی از منظر ملاصدرا نوشتۀ سرکارخانم شریف؛ هندسۀ تعامل عناصر بنیادین تربیت از منظر صدرالدین شیرازی از جناب آقای طاهری؛ نقش فلسفه در تکامل انسان کاری از جناب آقای عبداللهی؛ اختیار فعل ارادی و علوم انسانی از جناب آقای دکتر علی مصباح؛ زیباشناسی در آثار صدرالمتألهین نوشتۀ جناب آقای هاشم‌نژاد، این هفت مقاله‌ای بود که در کمیتۀ تخصصی و نشست تخصصی انسان‌شناسی در فلسفه اسلامی عرضه شد.
موضوع دومین نشست تخصصی رابطۀ دین و فلسفه بود؛ البته عنوان اصلی همایش دین و فلسفه است، یکی از موضوعات فرعی هم رابطۀ دین و فلسفه بود. مدیر علمی این نشست جناب حجت الاسلام و المسلین آقای دکتر علی مصباح بودند. پنج مقاله در این نشست تخصصی عرضه شد: یک نقش آیات و روایات شیعی در شکوفایی عقل از جناب آقای محمدی؛ philosophy of believe, philosophy of future از جناب آقای مهدی حسین‌زاده که به زبان انگلیسی ارائه شد؛ فلسفه اسلامی و اسلام نوشته جناب آقای خدابخشیان؛ مناسبات عقل و عرفان کاری از جناب آقای دکتر فنایی؛ منجی‌گرایی و آینده‌گرایی از جناب آقای الهی‌نژاد.
نشست تخصصی سوم فلسفه و معنای زندگی با مدیریت علمی جناب حجت الاسلام و المسلمین آقای دکتر آذربایجانی و شش مقاله در این نشست عرضه شد: مقالۀ اول معنای زندگی در حکمت متعالیه از خود جناب آقای دکتر آذربایجانی؛ مقاله دوم آثار تربیتی نظریه وجود ربطی از نگاه صدرالمتألهین اثر جناب آقای امینی‌نژاد؛ مقاله سوم معنای زندگی از نگاه ملاصدرا و جولیان بگینی از جناب آقای ایراندوست؛ مقالۀ چهارم لذت زندگی در حکمت اسلامی کاری از جناب آقای پناهی؛ مقاله پنجم فلسفۀ اسلامی کاربردی و پراگماتیسم نوشتۀ جناب آقای دکتر رضانیا؛ مقاله ششم معنای زندگی در فلسفۀ اسلامی با محوریت نظرات صدرالمتألهین اثر جناب آقای موفق.
نشست تخصصی چهارم فلسفه و اخلاق با مدیریت علمی حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای معلمی و با ارائه هفت مقاله: ۱٫ بحث از عینت و ذهنیت اخلاق در مسئلۀ اعتباری یا نفس‌الأمری بودن حسن و قبح ذاتی از جناب آقای آهنگران؛ ۲٫ علامه طباطبایی، نسبیت یا اطلاق کاری از جناب آقای اکبرزاده، قاعدتاً منظور نسبیت یا اطلاق گزاره‌های اخلاقی و ارزشی بوده است؛ ۳٫ ارتباط عقل نظری، علم نظری و عقل عملی، علم عملی از دیدگاه ابن‌سینا نوشته جناب آقای خادمی؛ ۴٫ ارتباط میان نظر و عمل در تاریخ فلسفه، مطالعه‌ای تطبیقی در فلسفه ارسطو و فلسفه ابن‌سینا از جناب آقای شمشیری؛ ۵٫ باور به خدا شرط باور به هر گزارۀ ایجابی در علم و عمل کاری از جناب حجت الاسلام آقای عشاقی؛ ۶٫ پرستش اصل بنیادین فلسفۀ اخلاق در دیدگاه استاد مطهری ، اثر جناب آقای مسلم محمدی؛ ۷٫ تحلیل ارزش اخلاقی از منظر استاد مصباح از آقای دکتر مجتبی مصباح.
کمیتۀ تخصصی پنجم با موضوع فلسفه و سیاست با مدیریت استاد پارسانیا و ارائه هشت مقاله: مقالۀ اول سیاست و پایان فلسفه از جناب آقای واعظی؛ مقالۀ دوم رابطۀ حکمت نظری و فلسفه سیاسی در فلسفه اسلامی اثر جناب آقای یوسفی‌راد؛ مقالۀ سوم رابطۀ فلسفه سیاسی با علم النفس صدرایی کاری از جناب آقای امیدی؛ مقالۀ چهارم اندیشۀ سیاسی معاصر ایران نوشته جناب آقای پزشکی؛ مقالۀ پنجم هستی‌شناسی جامعه و حکیمان نوصدرایی معاصر از سرکار خانم شاکری؛ مقالۀ ششم بررسی تطبیقی اندیشۀ اجتماعی فارابی و ابن خلدون اثر جناب آقای عبدی؛ مقالۀ هفتم موقعیت‌شناسی رفتار خردمندانه در برخوردهای اجتماعی از جناب آقای کبیر؛ مقالۀ هشتم ارتباط نظر و عمل در فلسفۀ سیاسی فارابی نوشتۀ جناب آقای یزدانی مقدم.
این مقالات در پنج نشست تخصصی در مکان مجمع عالی حکمت ارائه و توسط حضار هر نشست مورد بررسی، نقد و گفتگو قرار گرفت. شمار مقالاتی که با همت دوازده نهاد همکار مجمع عالی حکمت اسلامی آماده شده است و برگزیدگان این مقالات در نشست تهران هم عرضه خواهد شد، به بیش از صد مقاله می‌رسد و حتی پیش‌بینی می‌شود تا حدود صد و پنجاه مقاله به دبیرخانه برسد. با توجه به واگذاری مسئولیت بخش فلسفۀ اسلامی همایش روز جهانی فلسفه به مجمع عالی حکمت یک شورای سیاستگذاری از جانب هیئت مدیره مجمع عالی اسلامی شکل گرفت و پس از آن یک شواری علمی با حضور نمایندگان بیش از دوازده مرکز و نهاد علمی تشکیل شد که سه ماه گذشته جلسات پرشماری داشتند و همین جلسات زمینه‌ساز جلب این مقالات و ارزیابی آنها گردید. اسامی مراکز دوازده‌گانه‌ای را که با مجمع عالی حکمت همکاری داشتند عرض می‌کنم: دانشگاه جامع قم؛ دانشگاه تهران، پردیس قم؛ دانشگاه باقرالعلوم وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی؛ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه؛ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ؛ مرکز جامعه المصطفی العالمیه؛ مؤسسه آموزشی و پژوهشی حضرت امام زیر نظر آیت الله مصباح یزدی؛ معاونت آموزش حوزه علمیه ؛ معاونت پژوهش حوزه علمیه و بخش انجمن‌های علمی. البته مراکز دیگری نیز دعوت شده بودند که ظاهراً برایشان امکان حاصل نشد که در جلسات حضور دائمی داشته باشند ، ولی امیدواریم در ادامه مسیر از سایر مراکزی هم که آمادگی همکاری داشته باشند، در جهت غنی‌سازی محتوای همایش بهره مند شویم .
حیات مستمر فلسفه اسلامی به ویژه حرکتی که در این چند قرن اخیر حکمت اسلامی به خود گرفته است، امروز مورد توجه و نیاز بسیاری از جوامع بشری است. ادیان الهی برای دفاع از اندیشۀ دینی و پاسخ به شبهات مطرح شده و دفاع از خود در برابر آنها به چنین ابزاری نیاز دارند و فلسفه اسلامی طی چند دهه اخیر توانایی خودش را در پاسخگویی به شبهات نشان داده است. جریان فلسفۀ اسلامی از زمان مرحوم علامه طباطبایی با ورود به اینگونه ساحت‌ها و عرضه‌ها و پاسخ گویی به شبهات مکاتب الحادی که در آن زمان به ویژه ماتریالیست دیالکتیکی که به عنوان یک نمونه که در کشورهای اسلامی و در سطح جهان مطرح بود نشان‌دهندۀ قوتی است که حکمت اسلامی در آن عرصه داشته است. مبانی اساسی معرفتی علوم انسانی جدید که طی چند سدۀ اخیر توسط نسبی‌گرایی معرفتی که برآمده از فلسفه جدید غربی است به شدت متزلزل شده است به تثبیت و دفاع عقلانی جدی نیاز دارد. فلسفۀ اسلامی با ورود به حوزۀ معرفت‌شناسی در چند دهه اخیر نشان داده است که در این زمینه حرف‌های فراوانی برای گفتن دارد و می‌تواند در مقام یکی از سدهای محکم در برابر موج نسبی‌گرایی معرفتی ایستادگی کند. از این جهت برگزاری مراسم روز جهانی فلسفه و همایشی که بنا است برگزار شود فرصت مغتنمی برای عرضۀ توانایی‌های این حکمت و همچنین زمینه سازی برای ورود فلسفه اسلامی به حوزه‌هایی که تاکنون کمتر به آنها پا گذاشته می باشد.
شکل‌گیری مجمع عالی حکمت اسلامی که به رهنمود و انگشت اشارۀ مقام معظم رهبری در دیداری که مدرسان و اساتید حکمت اسلامی چند سال پیش با ایشان داشتند، زمینه‌ساز گردهمایی صاحبنظران و اساتید حکمت اسلامی بوده است و نوید ورود حکمت اسلامی به این ساحت‌های جدید را می‌دهد. گروههای علمی که در ذیل مجمع عالی حکمت اسلامی شکل گرفته است از جمله گروه فلسفه، گروه عرفان اسلامی، گروه کلام، گروه معرفت‌شناسی و گروه فلسفه‌های مضاف، نشان می‌دهد که با بسیج امکانات علمی حوزه قم می‌توان به این عرصه‌های تازه نیز پا گذاشت و حرکت جدیدی و جنبش و پویایی نوینی در عرصه فلسفه اسلامی و حضور فلسفۀ اسلامی در این زمینه‌ها به وجود آورد. انتظاری که از صاحب نظران، اساتید و پژوهشگران داریم این است که در این زمینه با مجمع عالی حکمت اسلامی همکاری داشته باشند و در نشست‌های تخصصی که در گروههای مربوطه و یاد شده برگزار می‌شود از حضور عزیزان و صاحب نظران و کسانی که آراء و تحقیقات جدیدی دارند و قصد دارند آن را ارائه کنند تا در یک جمع علمی کانون نقد و بررسی قرار گیرد، دعوت می‌کنیم که در این نشست‌های علمی مجمع عالی حکمت اسلامی حضور یابند و نقطه نظرات و دیدگاه‌هایشان را ارائه کنند و اگر ایده تازه‌ای دارند مطرح نمایند. جریان عقل‌گرایی اعتدالی که در میان شیعه شکل گرفته است ، وجه ممیز حوزه‌های علمیه شیعه در طول تاریخ بوده است. جریان اشعری‌گری، جریان بی‌مهری نسبت به عقل‌گرایی و در پاره‌ای از مواضع عقل ستیزی، که در سایر بلاد اسلامی و گاهی در سایر مراکز علوم دینی خودش را نشان می‌دهد، همواره از ساحت حوزه‌های علمیه دور بوده است و این نگاه عقل‌گرایی که حوزه های علمیه از آن ارتزاق کرده و برآمده از معارف عقلانی و فاخر ارائه شده توسط اهلبیت (ع) است همیشه وجه ممیز و جدا کننده حوزه‌های علمیه شیعه از دیگر مراکز بوده است. امیدواریم در حوزه علمیه با برنامه‌ریزی‌هایی که صورت می‌گیرد این حرکت پویا قوت بیشتری به خودش بگیرد.
همین‌جا اشاره کنیم به چند دیدار که به مناسبت برگزاری این همایش محضر سه بزرگوار نظار معظم مجمع عالی حکمت اسلامی رسیدیم که بنده توفیق داشتم در دو نوبت از آنها در محضر حضرت آیت الله سبحانی و حضرت آیت الله مصباح باشم . استاد مصباح مطلب ارزشمندی را فرمودند و آن اینکه در سال‌های اخیر به ویژه با حمایت‌های ویژۀ مقام معظم رهبری حرکت عقل‌گرایی و حرکت فلسفی در حوزه قوت گرفته است. اینکه یک فقیه و یک مرجع و یک رهبر عظیم‌الشأن این کلمات را نسبت به فلسفه و حکمت اسلامی بیان کند که می‌فرمایند فلسفه که قاعدتاً مراد آن فلسفه‌ای است که رنگ و بوی دینی به خود گرفته است، برای نزدیک شدن انسان به خداست. برای یافتن معرفتی درست از حقایق عام وجود یا عالم وجود است. این نشان می‌دهد که عنایت ویژه ایشان و توجهشان به این نکته است که فلسفۀ اسلامی در دنیای امروز و برابر موج سهمگین شبهاتی که امروز اندیشه‌های الهی را تهدید می‌کند، می تواند به عنوان یک سد مستحکم عمل کند و این حرکت فلسفی جدید و پویایی و رونقی که جریان عقل‌گرایی در حوزه‌های ما دارد همواره کانون توجه و عنایت و حمایت ایشان بوده است . همین‌جا صمیمانه از بزرگواری‌ها و عنایات ایشان نسبت به این حرکت سپاسگذاری می‌کنیم. امیدواریم با عنایات حضار ارجمند و اساتید و اساطین حکمت اسلامی حضرت استاد آیت الله علامه جوادی آملی، حضرت استاد علامه مصباح و حضرت استاد آیت الله سبحانی شاهد این باشیم که مباحث حکمی و مباحث فلسفی و کلامی جایگاه خود را در حوزه‌های علمیه تثبیت کند و روز به روز شاهد بالندگی و پیشرفت بیشتر این مباحث در حوزه‌های علمیه باشیم. در جلسه‌ای که محضر بزرگانی که عرض کردم رسیدیم حضرت استاد آیت الله مصباح فرمودند : حضرت آیت الله جوادی افتخار جهان اسلام است ؛ باید ایشان به دنیا شناسانده شود در عصر حاضر ریاست فلسفه اسلامی با حضرت آیت الله جوادی است و ایشان به حق خلف و جانشین مرحوم علامه طباطبایی در این زمینه هستند. خدا را شکر می‌کنیم که از برکات وجودی این عزیزان برخورداریم و سایه پربرکت آنها بر سر ماست.