دویست و یازدهمین جلسه گروه علمی کلام با موضوع “مهدویت در نگاه علامه مصباح” با ارائه حجت الاسلام و المسلمین رضا نژاد سه شنبه ۱۴ بهمن ساعت ۱۹ در مجمع عالی حکمت اسلامی(حضوری و مجازی) برگزار شد.
خلاصه مباحث مطرح شده به شرح زیر است:
استاد رضا نژاد: شب میلاد حضرت فاطمه سلام الله علیها و امام خمینی قدس سره الشریف و ایام الله دهه فجر را گرامی می داریم؛ در این دهه به مناسبت رحلت علامه مصباح ، جلسات و نشست های بیست گانه توسط مجمع عالی حکمت اسلامی ترتیب داده شده که تا چهلمین روز رحلت علامه مصباح ادامه دارد.
مطالبی که علامه مصباح در مباحث مهدویت دارند بیش از چند مقاله جای بحث دارد ولی ما سعی می کنیم یک خلاصه و جمع بندی از آثار ایشان ارائه کنیم و در نهایت هم و غم علامه را در موضوعات مهدویت تبیین کنیم.
الف-منبع مهم بحث:
برخی از منابع مورد بررسی در این بحث عبارتند از:
- آموزش عقاید
- کتاب آفتاب ولایت
- منشور محبت و معرفت
- منظومه ولایت
ب-محبت و معرفت مهدوی:
در کتاب آموزش عقاید، درس چهلم ، بحث امامت ائمه دوازده گانه را مطرح می کند و درامتداد آن موضوعاتی را بیان می نماید؛ مانند حکومت جهانی حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه ؛ در این راستا از وعده الهی صحبت کرده و روایات فریقین در مورد حکومت جهانی حضرت را می آورد و بعد در مورد راز غیبت امام سخن می گوید و بدین صورت یک درس چند صفحه ای در مورد مهدویت ارائه می کند.
در منابع دیگر که عمدتا از سخنرانی های ایشان نگارش یافته است عناوینی از مهدویت را تبیین می کند ؛ مانند : ۱-سلسله مراتب معرفت به امام زمان که شامل چند بخش است: گسترش بخشی معرفت و عبودیت حق ؛ قرار گرفتن امام زمان در بالاترین مراتب قرب به حق؛ و امام زمان به عنوان تجلی رحمت بیکران الهی
۲-راه وصل به اوج محبت و معرفت
در مجموعه ” منشور محبت و معرفت”، از این مباحث سخن گفته است: ناتوانی بشر از معرفت امام زمان، ضرورت تلاش برای شناخت امام زمان و اینکه زیان کار ترین مردم کسانی هستند که به این معرفت نرسیدند؛ لزوم اخلاص در پیشگاه امام زمان و بحث فضیلت نیمه شعبان و آداب رسیدن به قرب الهی در قالب اعمال مربوط به این شب؛ لزوم عهد و پیمان و برقراری و دوان این عهد با حضرت
در ” منظومه ولایت۱ ” هم مسائل دیگری از مهدویت را طرح نموده است: علاوه بر مباحث قرآنی و نقلی، به لزوم تبیین عقلانی ولایت اشاره می کند ؛ همچنین لزوم شناخت فتنه های آخرالزمانی و توطئه های دشمنان در این عرصه و سپس ابعاد گسترده ولایت را بیان کرده و در ادامه آثار ولایت امام عصر را برشمرده است: ۱-رضایت به تدبیر الهی ۲-رها شدن از حزن و هراس و …؛ در ادامه رابطه ولایت خدا با ولایت معصوم و نیز رابطه محبت با ولایت و فضیلت تبری و تولی خالصانه را شرح می دهد؛ همچنین راه های تقویت رابطه ولایی با امام زمان را بیان نموده است: ۱-تقویت رابطه عارفانه زیرا که قلب امام زمان تجلی گاه خواست الهی است. ۲-برقراری محبت و و رابطه عاشقانه و … .
در مجموعه منشور محبت و معرفت ۳ هم از این موضوعات سخن می گوید: ۱- نعمت وجود امام زمان و ناتوانی ما از شکر این نعمت ۲- معرفت های انحرافی در باره حضرت ، قدرت های شیطانی و راه شناخت آن ۴- بی نهایت بودن مراتب معرفت به امام زمان
در مورد معرفت های انحرافی بر دو نکته تاکید دارد: ۱- افراط ۲- تفریط
در بحث افراط ، آیات و روایات مربوط به غلو مردم در مورد حضرت عیسی و ابن الله خواندن ایشان را مطرح می کند؛ در موضوع تفریط هم گفته اند که وجود امام عصر را نباید با مردم عادی مقایسه کنیم و نباید کرامات و قدرت دخالت ایشان در تکوین را با کارهای امثال مرتاضان قیاس نماییم . سپس توضیح می دهند که روح انسان قابلیت های مختلف برای ترقی دارد و کارهای مختلفی از او بر می آید ؛ به روایاتی اشاره می کند شخصی نزد امام صادق علیه السلام آمد و گفت من قبل از ایمان آوردن و هدایت شدن، دارای قدرت های عجیب بوده ام اما اکنون اینها را از دست داده ام و امام در جواب فرمودند آن قدرت ها شیطانی بوده و الان که هدایت شده ای باید از طریق قرب الهی و مسیر معنوی به درجات برسی.
علامه در پایان بحث بیان می کند که وقتی از لزوم معرفت امام سخن می گوییم یک سطح معرقتی نداریم بلکه مراتب بی نهایتی در این عرصه وجود دارد و ما توان درک معرفت کامل را نداریم نظیر اینکه در استفاده از نور خورشید هر کس توان خاصی دارد و نمی توان خورشید را کامل دید و درک کرد. در معرفت معصومان هم اینگونه است که ما مراتبی از آن را می توانیم بشناسیم و به دست آوریم.
سپس راه های معرفت افزایی در مورد امام زمان را بیان می نماید( که ظاهرا بیشتر در این موضوع خطابش به طلاب و روحانیون است): ۱-ظاهر ساختن آثار محبت به حضرت در عمل و رفتار خود ۲- احترام به آثار منسوب به حضرت مثل مسجد سهله ومسجد جمنکران و دیگر آثار متعدد منسوب به ایشان ۳- احترام به لباس روحانیت که نشانه دلبستگی به حضرات معصومان است چون این لباس نماد سربازی امام زمان است ۴- احترام به کتب روایی و روایات؛ در این موضوع خاطراتی از علما نقل می کند مانند علامه طباطبایی قدس سره که اگر در اتاقی، کتب روایی وجود داشت به آن کتاب ها پشت نمی کردند ۵- خضوع و افتادگی در آستان امام زمان هم از ابزار معرفت افزایی است.
ج-اهداف و وظایف مهدوی درآثار علامه مصباح:
ایشان به هدف الهی از خلقت و بعثت انبیاء می پردازد و در کنار آن موضوع حکومت جهانی حضرت را بیان می کند ، شرح این موضوع اینکه انبیاء خواسته اند هدف خلقت را محقق کنند و هدف آنها قرب الهی است و روایات متعدد هم داریم که در مورد حکومت جهانی حضرت است( یملا الارض قسطا و عدلا) سپس سوالی یان می کند که آیا این حکومت و اجرای قسط و عدالت، هدف نهایی است یا خیر و اینها مقدمه است؟ در ادامه جملاتی از امام راحل نقل می کند که وقتی امام زمان بیاید با اجرای حکومت جهانی و عدل، زمینه برای قرب الهی را فراهم می نمایند، پس عدالت و حکومت هم برای رسیدن به قرب الهی است و لازم است ما هم به این هدف نهایی توجه کنیم که هدف بعثت انبیاء و غایت حکومت جهانی حضرت هم هست.
نکته مهم دیگر که علامه بیان کرده ویژگی های یاران حضرت است و اینکه چطور ما خود را به ایشان نزدیک کنیم و وظیفه ما در آخرالزمان چیست؟ وظایف را تقسیم می کند: ۱- وظایف عام شیعه ۲- وظیفه عالمان و روحانیون
وظایف عالمان عبارتست از:
۱-پرهیزکاری و پیشوایی کردن برای پرهیزکاران و اینکه اگر به این مقام برسیم که علاوه بر تقوا بتوانیم مراتب تقوا را بالا ببریم و به پیشوایی پرهیزکاران برسیم برخی مراتب حضرت در ما ظهور می کند؛ مثل برخی از دسترسی ها به عالم غیب و ملکوت ؛ سپس در این راستا خاطراتی از آیت الله بهجقت قدس سره بیان نموده است که یکی از کرامات میرزای قمی را نقل نمده ؛ شیعه ای از قفقاز در سفر مکه با کشتی، کیف و وسایل مهم خود را گم می کند و متوسل به امام زمان می شود بعد برخی به او می گیوند به سراغ میرزای قمی برو که مشکل را حل می کند، او به منزل میرزا می رود ولی خادم می گوید میرزا در حال استراحت است، ولی خود میرزا خبر دار می شود و کیفی را به او می دهد و می گوید این کیف امانت در دست ماست و آن مرد قفقازی می بیند همان کیف خودش است خوشحال می شود و می رود بعد که این خاطره را تعریف می کند از عظمت میرزا برای او می گویند و ایکه چگونه میرزا بدون شناخت تو و بدن خبر داشتن از کیف ، این کار را برایت انجام داده؛ مرد قفقازی مشتاق دیدار دوباره میرزا می شود و بار سفر بسته و بر می گردد ولی وقتی می رسد که تشییع جنازه میرزا بوده خیلی ناراحت می شود و از آن دبه بعد خود را وقف مرقد میرزای قمی می کند و بعد هم پایین پای قبر میرزا دفن می شود.
علامه همچنین از لزوم جهاد همه جانبه فرهنگی توسط عالمان و روحانیون سخن می گوید و اینکه باید از نسل جوان دستگیری کنند و مجهز به سلاح علم و معرفت شوند .
سپس وظیفه شیعیان در مقابل فتنه ها و شبهات را بیان می کند و تاکید می کند که هرچند برای عالمان، بررسی و پاسخ به شبهات لازم است اما برای عموم مردم حتی گاهی دیدن و شنیدن شبهات، عامل کدورت قلب و ایجاد نوعی انحراف در آنان می شود؛ همچنین به شیعیان تاکید می کند که در برابر دشمنان و مرتدان اعلان بیزای کنند و از سازش در برابر هجمه دشمنان پرهیز کنند و نیز بر اهمیت امیدورای و توجه ویژه به یاری و امداد الهی در مسیر مبارزه و رسیدن به اهداف امام عصر تاکید دارد .
نکته بعد اینکه به موانعی اشاره می کند که بر سر راه تحقق اهداف امام عصر وجود دارد مهم ترین موانع عبارتند از: ۱-روح خودسری و هواپرستی در مردم ۲-به خطر افتادن مقام قدرتمندان و ثروتمندان که باعث فتنه جویی آنان در مقابل اهداف می شوند ۳-گرفتاری به دنیا پرستی و هوای نفس در مومنان ۴- دین فروشی برخی عالمان
سپس راه های مقابله با انحرافات را توضیح داده است؛ مثلا اینکه چون دشمنان روحانی ستیزی می کنند و با طرح ترفند قرائت های مختلف از دین، به مقابله با راه خالص امام زمان می پردازند، باید در برابر این توطئه ها ایستاد .
د-تحلیل نهایی در بحث مهدویت از منظر علامه مصباح ( در قالب بیان چند رویکرد یا امتیاز مباحث ایشان):
- وجود نگاه کارکرد گرایانه؛ یعنی باید آموزه های مهدوی را به کارکرد اجتماعی در مومنان و عموم مردم تبدیل کرد و آموزه ها به عملکرد تبدیل شود.
- ۲- عینیت بخشی به مباحث مهدوی در تحلیل و پردازش وظایف منتظران در قبال نظام مقدس جمهوری اسلامی ؛ یعنی ما اگر می خواهیم برای حکومت جهانی حضرت آماده شویم یک جلوه کوچک آن جمهوری اسلامی است پس برای عینیت بخشیدن به اهداف عالی باید به اصل ولایت و رهبری نظام و اصل نظام تاکید کینم و ایشان در بین همه مباحث بر حمایت و تقویت رهبری نظام تاکید بیشتری دارد.
۳-اندیشه های جهان شمول در مباحث مهدویت؛ از آنجا که مهدویت برای همه جهان است، ما باید زبان و ارائه جهانی داشته باشیم و راه حل هایی در این راستا وجود دارد که باید دنبال شود و بعد به عنوان یک نمونه به خاطره ی سخنرانی خود د در دانشگاه شیلی اشاره می کند که مسئولان دانشگاه گفتند ما دانشگاه خودرا در اختیار شما قرار می دهیم که با تدریس و کار اساتید و عالمان شما تربیت اخلاقی دانشجویان ما را عهده دار شوید بعد علامه می گوید اما ما چه کسانی را داریم که آماده این کارهای جهانی باشند پس باید کار کنیم و برای حرکت جهانی آماده شویم.
- تاکید بر تهیه زیرساخت های فرهنگی با تاکید بر جوانان
- توجه به انحرافات در مباحث مربوط به امام عصر و شناخت و مقابله با آسیب های این عرصه
- احترام به جوانب معرفتی و الهیِ امام عصر و اینکه واقعا باید به گونه ای عمل کنیم که نشان دهد امام عصر در زندگی ما حاضر و ناظر است.
بخش نهایی جلسه گروه کلام:
پس از سخنان استاد رضا نژاد این اساتید نظرات خود را بیان کردند.