این نشست علمی ساعت ۱۳ روز دوشنبه ۲۲ خرداد ۱۴۰۲ از سوی مدیریت پژوهشی و ارزشیابی «سمت» و با همکاری گروه فلسفه سیاسی مجمع عالی حکمت اسلامی در مجمع عالی حکمت اسلامی به صورت حضوری و مجازی برگزار شد و حجت الاسلام دکتر مهدی امیدی به عنوان مؤلف کتاب، حجت الاسلام دکتر محمدعلی سوادی، دکتر مجتبی زارعی و دکتر شریف لک زایی به عنوان ناقد و آقای محمدباقر خراسانی به عنوان دبیرعلمی به ارائه بحث پرداختند.
حجت الاسلام امیدی با بیان اینکه اتمام نگارش این کتاب سال ۹۵ بوده که همان زمان برای چاپ ارسال شده، اما مشکلاتی سبب شده که این اتفاق با تأخیر رخ دهد، اظهار داشت: در طرح مسأله ابتدای کتاب بیان شده است که ترسیم مدینه فاضله و تحقق آن دو فعل ارادی به صورت ذهنی و عینی است که فیلسوف می تواند عهده دار هر دو شود.
وی افزود: قبل از طراحی مدینه فاضله توسط فیلسوف جهان بینی آن در نوع طراحی وی تأثیر مستقیم می گذارد؛ یک فیلسوف باید اندیشه خود را از زمان و مکان فراتر ببرد و به هیچ وجه نباید با زمان محدود شود.
این استاد فلسفه با تشریح روش حِکمی ملاصدرا، اظهار داشت: روش ملاصدرا جامع نگر بوده که در آن به حقیقت به طور جامع نگاه می شود، نظر را بر عمل مقدم می دارد و موجودات را در یک شبکه ارتباطی می بیند و بر تحول در عین ثبات تأکید دارد؛ ظاهر اندیشه صدرا قابل فهم اما به شدت عمیق است.
وی با اشاره به تلاش های صورت گرفته در خصوص شناخت متعالی از انسان در بخش دوم کتاب، اجتماع را دارای بسترهای ثباتی دانست که زمینه برای تعامل انسان را فراهم کرده است.
حجت الاسلام امیدی یکی از نقاط قوت کتاب خود را ذکر ۲۴ نکته از نتایج متعدد سیاسی اجتماعی متشکل از حرکت جوهری دانست و اظهار داشت: سعی کردیم توضیح دهیم که شناخت متعالی از انسان به چه صورت است؛ همانطور که نفس وحدت اتصالی دارد جامعه نیز وحدت اتصالی دارد.
وی با بیان اینکه پیش از نگارش کتابی با عنوان «انسان متعالی در فلسفه سیاسی متعالیه» بر روی انسان شناسی در فلسفه سیاسی مطالعه کره است، اظهار داشت: در تعابیر آیت الله جوادی آملی موضوع انسان متدانی تشریح شد که از همین رو نگارش مباحث انسان شناسی به سمت انسان متعالی رفت.
در ادامه جلسه زارعی با انتقاد از عدم نگاه مسأله محور در متن کتاب، به عنوان اثر اشاره کرد که در آن قیدی ذکر نشده تا بیان کند کدام فلسفه سیاسی دنبال می شود اما در متن، با سیاست و صدرالمتألهین پیش می رود.
وی در ادامه با تقدیر از تلاش های نویسنده از عدم توصیف انسان متدانی به طور منضبط انتقاد کرد و بیان داشت: بحث ارائه شده پیشینه ندارد و دارای یک چهارچوب نظری که کاستی ها را نشان دهد و نقطه افتراق و تعالی بحث را معلوم کند نیست.
استاد دانشگاه تربیت مدرس با قرائت متنی از صفحه ۴۴ کتاب «انسان متعالی در فلسفه سیاسی متعالیه» عدم وجود یک تبارشناسی از حکمت و عدم بیان پیشینه بحث را یکی از نقطه ضعف های کتاب معرفی کرد و همچنین افزود: یکی از مفروضات ادعا شده در کتاب این است که حکمت متعالیه ظرفیتی دارد تا از مفاهیم فلسفی خارج و در مفاهیم سیاسی تجلی پیدا کند اما به سبب غفلت از تبارشناسی این عبارت خود را در کتاب نشان نداده است؛ فلسفه سیاسی متعالیه به حکمت بر می گردد و این حکمت در کتاب تبارشناسی نشده است.
وی با اشاره به تعبیر آیت الله جوادی آملی از امام خمینی به عنوان قهرمان اسفار از سفر هیأت اعزامی امام خمینی به شوروی سابق نام برد و اظهار داشت: نامه امام خمینی به گورباچوف برآمده از حکمت متعالیه است که توسط یک حکیم فلسفی به مسکو برده می شود که نمونه ای عالی برای تلاش یک انسان متعالی در یک فلسفه سیاسی متعالی است.
زارعی با سؤال از نویسنده کتاب در خصوص نوآوری اثر مذکور، اظهار داشت: در کتاب به حرکت جوهری پرداخته شده اما مستندسازی به زمان ما نشده است و نسبت این حرکت با تجدد، تحجر و تجمد عنوان نشده است؛ مثلا در خصوص انسان سیدمحمد خاتمی گفته است که دینداری فرع بر انسان است که این مسأله علمی را می توان با حکمت متعالیه پاسخ داد که انسان دین دار آفریده شده است.
وی با اشاره به ارائه بحث مشابه توسط آیت الله جوادی آملی نکات این کتاب را تحصیل حاصل معرفی کرد و در بخش آخر سخنان خود از سازمان «سمت» درخواست داشت که موضوعات انضمامی را مورد توجه قرار دهند.
عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس در پایان با اشاره به حوادث مهم زمانه ملاصدرا توجه به آن را در کتابی که قرار است فلسفه سیاسی را بازگو کند ضروری دانست و خاطرنشان کرد: نفس تأمل نظری در سیاست متعالیه به خاطر غلبه سیاست مدرن ارزشمند است.
در ادامه این نشست نقد و بررسی حجت الاسلام محمدعلی سوادی عضو گروه فلسفه سیاسی مجمع عالی حکمت اسلامی گفت: نثر کتاب بسیار فاخر و عاری از الفاظ زائد است که نثر روانی را رقم زده است؛ کتاب می تواند به عنوان متن آموزشی در حوزه و دانشگاه استفاده شود البته باید به مباحث انضمامی تکمیل شود.
وی در ادامه ذکر نقاط قوت کتاب «انسان متعالی در فلسفه سیاسی متعالیه» تصریح کرد: استفاده از منابع دست اول و تبیین اصطلاحات در پاورقی علاوه بر ساختار متین عناوین، کتابی تراز را رقم زده است؛ نقاط ضعفی مانند غلط های تایپی دیده می شود که ممکن است حتی غلط های لغوی هم از تایپ نشأت گرفته باشد.
این استاد فلسفه حوزه علمیه با اشاره به ضرورت ترجمه متون عربی استفاده شده در کتاب با قرائت برخی از صفحات کتاب مسائل تخصصی فلسفی را مورد نقد قرار داد و از نویسنده در خصوص ابهامات بحث سؤالات خود را جویا شد.
در ادامه نیز سومین ناقد کتاب مانند ناقد اول از طریق برخط با اشاره به کتاب های نوشته شده در در زمینه فلسفه سیاسی متعالیه این موضوع را پذیرفته شده معرفی کرد و اظهار داشت: حسن اول کتاب «انسان متعالی در فلسفه سیاسی متعالیه» توجه به یک موضوع در حول فلسفه سیاسی متعالیه است و خوشبختانه در خصوص چیستی این نوع فلسفه سیاسی کتاب هایی نوشته شده است.
وی در ادامه تمرکز بر موضوع انسان شناسی و تمرکز بر آثار ملاصدرا را از محاسن کتاب مذکور دانست و اظهار داشت: به نظر می رسد نویسنده چیستی فلسفه سیاسی متعالیه را مفروض پنداشته و توضیحی نداده است که شایسته است این واژه مطرح می شد. اگر کتاب می توانست خود را درگیر انسانی شناسی های دیگری غیر از اندیشه صدرا کند غنای بحث بیشتر می شد.
لک زایی با اشاره به نگاه انتقادی نویسنده در مواجهه با آراء فلسفی اثر مذکور را فاقد نگاه انتقادی دانست و تصریح کرد: ادبیاتی که در زمینه انسان در فلسفه سیاسی متعالیه مطرح شده یا ادبیاتی که از انسان در فلسفه سیاسی غرب مطرح شده است جای نقد دارد که در کتاب از آن غفلت شده است.
وی در پایان پرداختن به آثار ملاصدرا را حائز ارزش دانست و با اشاره به کتاب «انسان متعالی در فلسفه سیاسی متعالیه» آن را کتاب ارزشمندی دانست که لازم است ارتقا پیدا کند.
حجت الاسلام امیدی در پاسخ به برخی انتقادات مطرح شده آغاز نگارش کتاب را پیش از طرح بحث انسان متدانی آیت الله جوادی آملی معرفی کرد و گفت: به دنبال طرح انسان شناسی در فلسفه سیاسی بودم که پس از طرح مسأله انسان متدانی و انسان متعالی توجه به این عنوان جلب شد و در زمان نگارش هیچ حاصلی نبود که این اثر آن را تحصیل کند.
وی در ادامه از اتمام نگارش و آغاز فرایند چاپ کتاب در سال ۹۵ خبر داد و افزود: عوامل زیادی خواسته و ناخواسته سبب شد که کتاب «انسان متعالی در فلسفه سیاسی متعالیه» سال ۱۴۰۱ به چاپ سپرده شود؛ مراد از انسان متدانی یا سیاست متدانی در کتاب سیاست پست نیست بلکه متعالی به معنای درگیری با امر معاش در سیاست و متعالی به عنوان توجه به امر معاش است.
عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی با اشاره به نگاه جامع ملاصدرا اظهار داشت: در نگاه صدرالمتأهلین شریعت تا بالاترین مراتب عرفان حضور دارد و این احکام شریعت نیز سبب ارتقاء انسان می شود. کسانی مخالف هستند که به آثار ملاصدرا پرداخته شود زیرا معتقد هستند چیزی از حکمت متعالیه در نمی آید و من متمرکز شدم تا ثابت کنم نکات بدیعی از فلسفه ملاصدرا حاصل می شود.
وی در خصوص نوآوری های کتاب خود به نکات ۲۴ گانه مطرح شده در خصوص حرکت جوهری پرداخت و گفت: از حرکت جوهری استفاده های خوبی برای فلسفه سیاسی می توان داشت؛ از اول دنبال مبانی بودیم از این رو به پیشینه بحث نپرداختیم.
گفتنی است، این نشست با همراهی گروه تخصصی فلسفه سیاسی و مدیریت و ارزیابی سازمان «سمت» برگزار شد.
