یکصد و شصت و سومین جلسه گروه علمی معرفت شناسی برگزار شد
یکصد و شصت و سومین جلسه گروه علمی معرفت شناسی با موضوع “روش شناسی خرد ورزی در روایات” با ارائه “حجت الاسلام مختار علی رضائی” و با حضور اعضاء محترم گروه شنبه ۳۰ اردیبهشت ۹۶ ساعت ۲۱ درمجمع عالی حکمت اسلامی برگزار شد.
خلاصه مباحث مطرح شده بدین شرح می باشد:
۱. روش:
تعریف برگزیده: ابزار و طریق ایصال مطلوب طالب روش است. که با توجه به نکته‌سنجی‌های اساتید بزرگوارم خصوصا جناب استاد عبدی (۱. تعریف نبایست دوری باشد ۲. به مطلوب رساندن در روش همواره ضررورت ندارد.)تعریفی که در جلسه از روش ارائه دادم(ابزار و طریق ایصال به مطلوبِ طالبِ روش ) به تعریفی که از پی می‌آید اصلاح نموده‌ام: «ابزار و طریقی برای ایصال به مطلوب».
۲. روش تحقیق:
a. مجموعه تعاریف: به خاطر ضیق وقت مطرح نشد.
b. تعریف برگزیده: چون تحقیق از «حق و حقیقت»[۱] گرفته شده است، ابتدا معانی حقیقت را برمی‌شماریم:
۱) حقیقت: به معانی ۷گانه‌ای به کار برده می‌شود: ۱. استعمال لفظ در موضوع له آن، در علم ادبیات و معانی بیان. ۲. وجود حقیقی اشیاء(خارجی و ذهنی) در مقابل وجود اعتباری(لفظی و کتبی) در علم منطق باب الفاظ. ۳. شناخت مطابق با واقع، در شناخت‌شناسی. ۴. ماهیت، در علم منطق، کلیات خمس: محمول یا تمام حقیقت موضوع است(نوع) یا بعض حقیقت موضوع است(جنس و فصل). ۵. واقعیت عینی[۲]، در فلسفه، هستی‌شناسی خصوصا در بحث اصالت وجود و اعتباریت ماهیت. ۶. کنه و باطن، در بحث ذات خداوند متعال که می‌گویند حقیقت ذات الهی قابل درک عقلی نیست. ۷. خداوند متعال، در عرفان خداوند متعال حقیقت و مخلوقات را مجاز و پوچ می‌دانند.
۲) تحقیق: رسیدن به حقیقت / حقیقت را یافتن / حقیقت را دانستن که به حقیقت در تمام معانی آن می‌توان رسید.
۳) روش تحقیق: فرایندی که بتواند با استفاده از ابزار یا طریقی ما را به حقیقت مطلوبی برساند.
۳. روش‌شناسی:
a. مجموعه تعاریف: (به علت کمبود وقت از ذکر آنها منصرف شدم)
b.تعریف برگزیده: روش‌شناسی، علمی است که از احکامی بحث می‌کند که برای موضوع آن که روش است، ثابت و مطلق بوده و تشخصات موضوع مثل روش تعقلی یا روش تجربی یا روش نقلی به صورت خاص و مقید در نظر گرفته نمی‌شود در این علم اگر از روش تجربی یا عقلی یا نقلی بحث می‌شود به مقتضای قید اطلاقی است که در آنها است یعنی از حیث روش بودن نه از حیث تجربی بودن یا عقلی بودن یا نقلی بودن.
c. تفاوت روش‌شناسی با روش تحقیق: روش تحقیق به یکی از این سه روش اشاره دارد و تاکید در آنجا بر روی تمایز این روش‌هاست نه خود روش که در روش‌شاسی مد نظر است علاوه بر اینکه روش تحقیق یکی از مسائلی است که در روش‌شناسی بحث می‌شود. توضیح آنکه: ابزارهایی که ما را به طرح مساله علم می‌رساند نظیر اینکه موضوع یا محمول در مساله علم چیست؟ چگونه بدست آمده است و روش بدست آوردن آن چگونه است؟ غیر از روش‌های علم است که در روش‌شناسی بحث می‌شود اینها ابزارهایی‌اند که مارا به مرز طرح مساله علم می‌رسانند که مقدمات آن علم محسوب می‌شوند وقتی به مساله علم رسیدیم و علم برای ما روشن شد یعنی رابطه بین موضوع و محمول در مساله علم روشن شد در آن صورت بحث روش‌شناسی علم پا به میدان می‌گذارد لذا روش‌شناسی یک دانش پسینی و از علوم درجه ۲ محسوب می‌شود وقتی مسائل ان علم مشخص شد یعنی؛ علم شکل گرفت، در آن صورت بحث می شود که این علم چیست؟ و از چه چیزی بحث می‌کند و مبادی تصوریه و تصدیقیه آن چیستند؟ اصول موضوعه و متعارفه آن علم کدام است؟ روش تحقیق آن علم چیست؟ عقلی است یا نقلی یا تجربی؟ یا ترکیبی از اینها؟ یعنی روش‌شناسی در سه مساله روش تحقیق علوم، تقسیم و طبقه‌بندی و تعریف علوم و ارتباطات علوم با یکدیگر، و احوال علوم(موضوع، مسائل و مبادی) بحث می‌کند. که ما در ادامه رساله خود آنها در سه امر: روش شناخت، ابزار شناخت و مبانی شناخت به بحث گذاشته‌ایم.
۴. خردورزی: به علت کمبود وقت، تنها به تعریف خردورزی اشاره شد که معقولیتی است که منافی با بنای‌عقلا نبوده و اعم از خرد تجریدی و برهانی است.
a. خرد: i. مجموعه تعاریف: ii. تعریف برگزیده:
b. خردورزی: i. مجموعه تعاریف: ii. تعریف برگزیده:
۵. روش‌شناسی خردورزی:
a. روش شناخت خردورزی: عام است در تمامی روش‌های شناخت نقشی فعال دارد.
i. روش‌شناسی خردورزی در علوم تعقلی
ii. روش‌شناسی خردورزی در علوم تجربی
iii. روش‌شناسی خردورزی در علوم نقلی
۱. در خود نقل
۲. در روش نقلی
b. ابزار حصول خردورزی(منطق):
i. خردورزی در بخش تصورات و مفردات علوم
ii. خردورزی در بخش تصدیقات و قضایای علوم
iii. خردورزی در بخش استدلال و استنتاج علوم
c. مبانی خردورزی:
i. مبانی هستی‌شناختی خردورزی
ii. مبانی معرفت شناختی خردورزی
iii. مبانی انسان‌شناختی خردورزی
۶. روش‌شناسی خردورزی در روایات: که با توجه به آن تعریفی و نقشه و طرحی که از روش‌شناسی خردورزی ارائه داده‌ایم (روش شناخت ، ابزار و مبانی خردورزی) ابتدا در مقدمه‌ای بس طولانی، ابتدا از متن مقدس آیات قرآن کریم، و در ادامه، از احتجاجات امام رضا علیه‌السلام در بخش روایت‌ها، روش‌شناسی خردورزی را اصطیاد نموده‌ایم.
——————————————————————————–
[۱] اینکه می‌گوییم «حق و حقیقت» به خاطر نکته‌سنجی‌ای بود که یکی از اساتید بزرگوار در جلسه گوشزد نمودند و ما برآنیم که حق و حقیقت هر دو مصدر یا اسم مصدرند: حق یحق حقا و حقیقا و حقیقتا نظیر قتل یقتل قتلا و قتیلا و قتیله. (ر. ک: مصباح المنیر).
[۲] در تفاوت این معنا با معنای دوم(وجود حقیقی اشیاء) کافی است به محط بحث هر کدام التفات شود و نیز مقابل‌های هر کدام که مقابل معنای دوم، وجود لفظی و وجود کتبی اشیاء هستند که اعتباری‌اند اما در معنای پنجم مقابل آن هر آنچه که واقعیت عینی نباشد اعتباری است نظیر ماهیت و عدم. عدم که واقعیت عینی نبودنش واضح است، ماهیت نیز هر چند بر واقعیت عینی صدق می‌کند اما آن نیست(مجاز فلسفی). خلاصه‌ی تفاوت اینکه: در باب الفاظ منطق، انحاء وجودات اشیاء را بحث می‌کنیم اما در هستی‌شناسی خود این وجود را.