پنجاه و نهمین جلسه گروه علمی فلسفه سیاسی برگزار شد
پنجاه و نهمین جلسه گروه علمی فلسفه سیاسی با موضوع “نظریه دفاع انگاری جهاد ابتدایی” با ارائه “آقای دکتر اسحاق طاهری” و با حضور اعضاء محترم گروه چهارشنبه ۲۰ اردیبهشت ۹۶ ساعت ۲۰:۴۵ درمجمع عالی حکمت اسلامی برگزار شد.
خلاصه مباحث مطرح شده بدین شرح می باشد:
معناشناسی جهاد و دفاع
جهاد جنگی است که با اعلام اولیه و اتمام حجت بر طرف مقابل با حضور پیامبر یا امام یا فردی منصوب از طرف یکی از این دو، برای ابلاغ پیام الهی به مردم ساکن در بلاد کفر صورت می گیرد.
دفاع جنگی است که در برابر دشمن متجاوز به سرزمین و حقوق مسلمانان رخ می دهد. البته دفاع اسلامی نیز مشروط به شرایطی است که آن را از دیگر گونه های دفاع متمایز می سازد.
تفکیک این دو نوع جنگ از یکدیگر در آثار فقها و مشروط دانستن جهاد به حضور مباشر یا غیر مباشر معصوم سبب شده است تا کسانی از اهل سنت، به ویژه وهابیت، شیعه امامیه را از مخالفان جهاد بدانند. همچنین مشروط دانستن جهاد به حضور مباشر یا غیر مباشر معصوم در ظاهر موهم آن است که در غیبت امام معصوم، بخشی از رسالت او که گسترش پیام حق در بلاد غیر مسلمین است، تعطیل باشد.
نظریه دفاع انگاری جهاد، سرشت و ذات جهاد ابتدایی را چیزی جز دفاع نمی داند. با این بیان که از یک سو انسانها حق دارند که پیام پیامبران الهی را بشنوند، اعم از اینکه آن را بپذیرند یا نپذیرند. از طرف دیگر، ابلاغ پیام الهی به بندگان حق الله است. چنین حقوقی رسالت الهی پیامبران را شکل داده است اما به هر دلیل، پیام به طور شایسته به همه آحاد انسانها نرسیده است. لذا ایفای این حقوق مستلزم فعالیت هایی است که انجام آن صاحبان قدرت را در برابر حق می شوراند و تقابل شکل می گیرد. بنابر این به نظر می رسد که این دو قسم جهاد به لحاظ ماهیت یکسانند و بر این اساس، می توان با تامین عاملی (شبیه اجماع) که لوازم حضور مباشر یا غیر مباشر معصوم را تا حدی تامین کند، آن را در هر زمانی که لازم و مقدور باشد، عملی دانست.
صرف نظر از ماهیت پیام، ما امروزه شاهد حرکت های استکبار جهانی به بهانه دفاع از حقوق بشر در مناطق مختلف جهان هستیم. شکل و ظاهر حضور استکبار مستند به تعابیر به ظاهر حق طلبانه اما در اصل ظالمانه است و همین صورت ظاهر بسیاری را از رفتار جنایت کارانه استکبار مجاب می کند و باب اعتراض را می بندد. یعنی خود بشریت پذیرفته است که حق یا حقوق عامی دارد که می تواند توسط دیگران از هر رنگ و نژادی که باشند حمایت و ایفاد گردد.
حکمت مشروط دانستن جهاد ابتدایی به حضور معصوم همان گونه که امام خمینی (ره) ذکر کرده اند آن است که چنین تقابلی که غیر مسلمین طرف قرار می گیرند، کلیت تقابل و رفتار مجاهدان و فرماندهان از مسیر حق خارج نشود و دفاع از حق صورت ظالمانه پیدا نکند:
و چون معلوم شد که جهاد اسلامی کشورگیری مانند سایر کشورگیری ها نیست البته باید تشکیل حکومت اسلامی در تحت نظر امام عادل یا به امر او بشود تا به این امر اقدام شود و گر نه چون کشورگیری دیگر جهانیان شود که آن از حکم خرد بیرون و از بیدادگریها و ستمکاریها بشمار می رود و اسلام و تمدن و عدالت اسلامی از آن دور و بری است. کشف اسرار ص ۲۳۰
بزرگانی چون علامه طباطبایی، شهید مطهری، آیت الله جوادی و آیت الله مصباح ماهیت دفاعی جهاد ابتدایی را تبیین کرده اند. از سخنان امام خمینی (ره) در باب ضرورت تشکیل حکومت چنین برمی آید که جهاد ابتدائی را در غیبت امام معصوم جایز می داند و اهمیت حیاتی برای آن قائل است. قدرت اسلام از منظر امام (ره) اهمیت بنیادی دارد و وحدت امت، عنصر محوری در قدرت اسلام است. امام تشکیل حکومت را شرط اجتناب ناپذیر برای تحقق وحدت امت و تشکیل وطن اسلام می داند. با تحقق وطن اسلام، قدرت حاصل و زمینه دعوت و ابلاغ پیام الهی فراهم می گردد.
سوالات اساتید حاضر در جلسه:
جهاد جنگی است که با اعلام اولیه و اتمام حجت بر طرف مقابل با حضور پیامبر یا امام یا فردی منصوب از طرف یکی از این دو، برای ابلاغ پیام الهی به مردم ساکن در بلاد کفر صورت می گیرد.
دفاع جنگی است که در برابر دشمن متجاوز به سرزمین و حقوق مسلمانان رخ می دهد. البته دفاع اسلامی نیز مشروط به شرایطی است که آن را از دیگر گونه های دفاع متمایز می سازد.
تفکیک این دو نوع جنگ از یکدیگر در آثار فقها و مشروط دانستن جهاد به حضور مباشر یا غیر مباشر معصوم سبب شده است تا کسانی از اهل سنت، به ویژه وهابیت، شیعه امامیه را از مخالفان جهاد بدانند. همچنین مشروط دانستن جهاد به حضور مباشر یا غیر مباشر معصوم در ظاهر موهم آن است که در غیبت امام معصوم، بخشی از رسالت او که گسترش پیام حق در بلاد غیر مسلمین است، تعطیل باشد.
نظریه دفاع انگاری جهاد، سرشت و ذات جهاد ابتدایی را چیزی جز دفاع نمی داند. با این بیان که از یک سو انسانها حق دارند که پیام پیامبران الهی را بشنوند، اعم از اینکه آن را بپذیرند یا نپذیرند. از طرف دیگر، ابلاغ پیام الهی به بندگان حق الله است. چنین حقوقی رسالت الهی پیامبران را شکل داده است اما به هر دلیل، پیام به طور شایسته به همه آحاد انسانها نرسیده است. لذا ایفای این حقوق مستلزم فعالیت هایی است که انجام آن صاحبان قدرت را در برابر حق می شوراند و تقابل شکل می گیرد. بنابر این به نظر می رسد که این دو قسم جهاد به لحاظ ماهیت یکسانند و بر این اساس، می توان با تامین عاملی (شبیه اجماع) که لوازم حضور مباشر یا غیر مباشر معصوم را تا حدی تامین کند، آن را در هر زمانی که لازم و مقدور باشد، عملی دانست.
صرف نظر از ماهیت پیام، ما امروزه شاهد حرکت های استکبار جهانی به بهانه دفاع از حقوق بشر در مناطق مختلف جهان هستیم. شکل و ظاهر حضور استکبار مستند به تعابیر به ظاهر حق طلبانه اما در اصل ظالمانه است و همین صورت ظاهر بسیاری را از رفتار جنایت کارانه استکبار مجاب می کند و باب اعتراض را می بندد. یعنی خود بشریت پذیرفته است که حق یا حقوق عامی دارد که می تواند توسط دیگران از هر رنگ و نژادی که باشند حمایت و ایفاد گردد.
حکمت مشروط دانستن جهاد ابتدایی به حضور معصوم همان گونه که امام خمینی (ره) ذکر کرده اند آن است که چنین تقابلی که غیر مسلمین طرف قرار می گیرند، کلیت تقابل و رفتار مجاهدان و فرماندهان از مسیر حق خارج نشود و دفاع از حق صورت ظالمانه پیدا نکند:
و چون معلوم شد که جهاد اسلامی کشورگیری مانند سایر کشورگیری ها نیست البته باید تشکیل حکومت اسلامی در تحت نظر امام عادل یا به امر او بشود تا به این امر اقدام شود و گر نه چون کشورگیری دیگر جهانیان شود که آن از حکم خرد بیرون و از بیدادگریها و ستمکاریها بشمار می رود و اسلام و تمدن و عدالت اسلامی از آن دور و بری است. کشف اسرار ص ۲۳۰
بزرگانی چون علامه طباطبایی، شهید مطهری، آیت الله جوادی و آیت الله مصباح ماهیت دفاعی جهاد ابتدایی را تبیین کرده اند. از سخنان امام خمینی (ره) در باب ضرورت تشکیل حکومت چنین برمی آید که جهاد ابتدائی را در غیبت امام معصوم جایز می داند و اهمیت حیاتی برای آن قائل است. قدرت اسلام از منظر امام (ره) اهمیت بنیادی دارد و وحدت امت، عنصر محوری در قدرت اسلام است. امام تشکیل حکومت را شرط اجتناب ناپذیر برای تحقق وحدت امت و تشکیل وطن اسلام می داند. با تحقق وطن اسلام، قدرت حاصل و زمینه دعوت و ابلاغ پیام الهی فراهم می گردد.
سوالات اساتید حاضر در جلسه:
- بر اساس توضیحاتی که ارائه شد، پس تکلیف جهاد ابتدایی چه می‌شود؟
- به نظر می‌رسد دو نوع جهاد نباشد بلکه ماهیت جهاد متفاوت باشد. از آیات قرآن دلالتی بر جهاد ابتدایی نمی‌توان پیدا کرد.
- از منظر فلسفه اسلامی در خصوص جهاد کار جدی صورت نگرفته است که مناسب است به این مهم پرداخته شود.
- برخی از فقها به جهاد ابتدایی بدون حضور امام معصوم قائل هستند، برخی علی الاحوط می‌گویند ولی برخی دیگر می‌گویند اگر فقیه جامع الشرائط مصلحت بداند، حکم به جهاد می‌دهد.
برخی که جهاد ابتدائی را اشکال گرفته‌اند، از آیه ۲۹ سوره توبه برداشت کرده اند.
آقای طاهری:
آقای طاهری:
- اینکه برخی بزرگان مثل علامه طباطبائی بر جهاد ابتدائی تأکید داشتند حتما دلائلی داشته است.
- به نظر جنگ در اسلام دفاعی است و تحلیل‌های بزرگان بر همین نکته تأکید دارد فقط یک جا امر بر هجوم و جنگ تهاجمی داریم که اگر مردم از گرسنگی در حال تلف شدن هستند می توانند جنگ را شروع و تهاجم کنند، و عقل هم برای بقاء بر همین امر تأکید دارد.
- امام خمینی اگر بحث جهاد ابتدائی را مطرح می‌کند، یک مکانیزمی برای عصمت در نظر می‌گیرد.