سال ۱۳۹۱ در حالی آغاز شد که بحمدلله در
سال ۱۳۹۰ شاهد اجرای برنامههای آموزشی و پژوهشی توسط مجمع عالی حکمت اسلامی بودیم. برگزاری نشستهای علمی، دورههای آموزشی کوتاه مدت و بلند مدت، جلسات گروههای علمی، راهاندازی گروههای علمی جدید، انتشار خبرنامه، ارائه خدمات مشاوره علمی، تولیدات رسانهای و … از جمله اقداماتی بود که در سال ۱۳۹۰ صورت گرفت.
در سال جدید علاوه بر استمرار برنامههای قبل، تلاش مجمع عالی حکمت اسلامی بر آن است تا با ارائه برنامههای جدید آموزشی و پژوهشی گامی در راستای ترویج و توسعه علوم عقلی اسلامی بردارد.
یکی از برنامههایی که از ابتدا مورد توجه بوده و همواره بر آن تأکید شده است، برگزاری جلسات آزاد اندیشی، نقد و نظر و کرسیهای نظریه پردازی است. مباحث مطرح در گروههای علمی در واقع نمونه عینی کرسیهای آزاد اندیشی است که مورد توجه بزرگان نظام بوده و هست.
مجمع عالی حکمت اسلامی معتقد است باید فضای گفتمان علمی و اخلاقی در جامعه علمی کشور در قالب کرسیهای آزاد اندیشی و نظریه پردازی و جلسات نقد و نظر در بین اندیشمندان فکری جامعه بوجود آید که حاصل آن تولید علم و نهضت نرم افزاری خواهد بود.
از این رو تاکنون بر آن بوده است که چنین فضای علمی و اخلاقی و آزاد اندیشی سالم را در جلسات گروههای علمی و نشستهای علمی خود حاکم کند که بحمدلله با نگاهی به عملکرد مجمع عالی این ادعا به اثبات میرسد.
نکته حائز اهمیت آن است که در حال حاضر در راستای تولید علم و نهضت نرم افزاری، جامعه علمی ما به شدّت نیازمند تشکیل کرسیهای آزاد اندیشی و جلسات نقد و نظر میباشد.
این موضوع به کرّات در بیانات رهبر فرزانه و حکیم انقلاب اسلامی حضرت آیت الله العظمی خامنهای (مدظلهالعالی) مورد توجه قرار گرفته است.
معظّم له در دیدار با اعضای انجمن اهل قلم در تاریخ ۷/۱۱/۱۳۸۸ فرمودند:
«محیط آزاد اندیشی، محیط خاصّی است که باید آن را ایجاد کرد و البته به نظرم گفتگوی آزاد باید از حوزه و دانشگاه شروع شود.»
معظّم له آزاد اندیشی را شعار مظلوم جامعه دانستند و در خصوص دلائل عدم شکلگیری فضای آزاد اندیشی در همین دیدار فرمودند: «آزاد اندیشی در جامعه ما یک شعار مظلوم است. تا گفته میشود آزاد اندیشی، عدّهای فوری خیال میکنند که بناست همهی بنیانهای اصیل در هم شکسته شود و آنها چون به آن بنیانها دلبستهاند، میترسند، عدّهای دیگر هم تلقی میکنند که با آزاد اندیشی باید این بنیان شکسته شود. هر دو گروه به آزاد اندیشی که شرط لازم برای رشد فرهنگ و علم است، ظلم میکنند. ما به آزاد اندیشی احتیاج داریم.»
رهبر معظّم انقلاب همچنین در خصوص چگونگی برگزاری جلسات آزاد اندیشی فرمودند:
«صاحبان فکر باید بتوانند اندیشه خود را در محیط تخصّصی، بدون هوچیگری، بدون عوام فریبی و جنجال تحمیلی مطرح کنند و آن نقّادی شود؛ یک وقت به طور کامل رد خواهد شد، یک وقت به طور کامل قبول خواهد شد. یک وقت هم در نقّادی اصلاح خواهد شد و شکل صحیح خود را به دست خواهد آورد. این اتفاق باید بیفتد. (دیدار با اعضای انجمن اهل قلم ۷/۱۱/۱۳۸۸)»
معظّم له در جلسات با نخبگان در سال ۱۳۸۸ کمک به پیشرفت کشور را در آزادی واقعی فکرها دانستند و فرمودند: «آنی که کمک میکند به پیشرفت کشور، آزادی واقعی فکرهاست، یعنی آزادانه فکر کردن، آزادانه مطرح کردن، از هو و جنجال نترسیدن، به تشویق و تحریض این و آن هم نگاه نکردن.»
با توجه به نیاز جامعه علمی کشور به فضای آزاد اندیشی و تأکیدات رهبر معظّم انقلاب اسلامی به نظر میرسد در راستای به وجود آمدن چنین فضایی اقدامات خاصی باید صورت گیرد:
۱٫ ارائه بحث در محافل تخصصی
باید توجه داشت که بحثهای علمی و تخصّصی در محافل علمی و تخصّصی مطرح شود و از کشاندن برخی مباحث به محیطهای عمومی و اجتماعی بویژه رسانهها به شدت پرهیز نمود. چنانکه رهبر معظّم انقلاب در دیدار با اساتید دانشگاهها در تاریخ ۶/۸/۱۳۸۸ فرمودند:
«این کرسیهای آزاد اندیشی که ما گفتیم، در دانشگاهها باید تحقّق پیدا کند و باید تشکیل بشود. اگر چنانچه بحثهای مهم تخصّصی در زمینه سیاسی، در زمینههای اجتماعی، در زمینههای گوناگون حتّی فکری و مذهبی، در محیطهای سالمی بین صاحبان توان و قدرت بحث، مطرح بشود. مطمئناً ضایعاتی که از کشاندن این بحثها به محیطهای عمومی و اجتماعی ممکن است پیش بیاید، دیگر پیش نخواهد آمد… اگر در محیطهای خاص، محیطهای آزاد اندیشی و آزاد فکری، این مسائل مطرح بشود، مسائل تخصّصی، مسائل فکری، مسائل چالش برانگیز مطمئناً ضایعات کمتر پیش خواهد آمد.»
معظّم له همچنین در دیدار با دانشجویان در ماه مبارک رمضان ۱۳۸۹ فرمودند:
«البته من به شماها بگویم آزاد اندیشی جایش توی تلویزیون نیست، آزاد اندیشی جایش توی جلسات تخصّصی است. آزاد اندیشی باید مدیریت شود. باید تولید نظریه و فکر تبدیل به یک ارزش عمومی در حوزه و دانشگاه بشود و در قلمروهای گوناگون عقل نظری و عملی از نظریه سازان، تقدیر به عمل آید و به نوآوران جایزه داده شود و سخنانشان شنیده شود تا دیگران نیز به خلاقیّت و اجتهاد تشویق شوند.»
رهبر انقلاب در پاسخ به نامه جمعی از دانش آموختگان و پژوهشگران حوزه علمیه در تاریخ ۱۶/۱۱/۱۳۸۱ مرقوم فرمودند:
«باید ایدهها در چارچوب منطق و اخلاق و در جهت رشد اسلامی با یکدیگر رقابت کنند و مصاف دهند تا جهان اسلام اعادهی هویّت و عزّت کنند و ملّت ایران به رتبهای جهانی که استحقاق آن را دارد بار دیگر دست یابد.»
۲٫ تعیین معیارهای آزاد اندیشی
نکته دیگر اینکه باید بین فضای آزاد اندیشی سالم و فضای ساختار شکنی تفاوت قائل شد که شایسته است تعریف جامع و کاملی از آزاد اندیشی و معیارهای آن توسط نخبگان مقبول و مراکز علمی کشور صورت گیرد. اینگونه نباشد که هر حرف هنجار شکن و نامناسبی که بعضاً با باورها و بنیانهای اعتقادی و فکری جامعه اسلامی همخوانی ندارد، به اسم آزاد اندیشی مطرح شود. در همین خصوص رهبر انقلاب در پاسخ به نامه جمعی از دانش آموختگان و پژوهشگران حوزه علمیه در مورد کرسیهای نظریه پردازی در تاریخ ۱۶//۱۱/۱۳۸۱ مرقوم فرمودند:
«آزاد اندیشی یک حرف، و بی بند و باری یک حرف دیگر است. آزاد اندیشی این است که شما در حرکت سمت سرزمینهای ناشناخته معارف خودتان را آزاد کنید، بروید، نیروها و انرژیهایتان را به کار بیندازید، حرکت کنید؛ امّا معنای بی بند و باری این است که در حرکت به سمت قلّهی یک کوه، اصلاً اهمیت ندهید که از کدام راه بروید، نتیجه این میشود که از راهی میروید و به نقطهای میرسید که نه راه پیش دارید و نه راه پس و فقط راه سقوط دارید.»
معظّم له در ادامه همین پاسخ مینویسند:
«برای علاج بیماریها و هتاکیها و مهار هرج و مرج فرهنگی نیز بهترین راه همین است که آزادی بیان در چارچوب قانون و تولید نظریه در چارچوب اسلام حمایت و نهادینه شود.»
۳٫ به وجود آمدن فضای علمی و اخلاقی
یکی دیگر از ملزومات فضای آزاد اندیشی، جلوگیری از هوچیگری، هتاکی و فضای آشفته علمی است. باید آزاد اندیشی بر اساس ضوابط و معیارهای اسلامی صورت گیرد و مباحث مطرح شده که عمدتاً حرفهای جدید و تازه میباشد، در فضایی کاملاً علمی و محترمانه مورد نقد و بررّسی قرار گیرد. اگر ارائه نظریات جدید بر اساس اسلوبهای مورد قبول مطرح گردید، برخوردهای احساسی و غیر معقول با ارائه دهندگان قابل قبول نخواهد بود.
نمونهای از این برخوردهای غیر معقول و ناصواب را در جریانات ضدّ عقلی و حکمی در ماههای اخیر در کشور مشاهده میکنیم که برخی افراد و تفکرات به جای نقد عالمانه و خردمندانه نظرات و افکار اندیشمندان بزرگی که به حق از اسطوانههای علمی کشور و جهان اسلام محسوب میشوند، به تخریب شخصیّت، هوچیگری و بعضاً تکفیر روی میآورند.
رهبر معظّم انقلاب در دیدار با اعضای انجمن اهل قلم میفرماید:
«صاحبان فکر باید بتوانند اندیشه خود را در محیط تخصّصی، بدون هوچیگری، بدون عوامفریبی و جنجال تحمیلی و زیاد مطرح کنند و آن نقادی شود.»
آنچه بحمدلله در این چند سال اخیر با تشکیل گروههای علمی مجمع عالی حکمت اسلامی صورت گرفته، نمونهای از فضای آزاد اندیشی بر اساس ضوابط و معیارهای مشخّص است که تاکنون موفقیّتهای نسبی به همراه داشته است.
مجمع عالی حکمت اسلامی در راستای تحقّق منویات مقام معظّم رهبری مدظلهالعالی و ناظران معظّم حضرات آیات عظام جوادی آملی، سبحانی و مصباح یزدی دامت برکاتهم، آمادگی خود را در راستای بوجود آمدن فضای آزاد اندیشی اعلام میدارد و از حضور اندیشمندان حوزه حکمت و فلسفه اسلامی جهت ارائه مباحث خود در فضای آزاد اندیشی علمی با رعایت شرایط و ضوابط مطرح شده استقبال مینماید. همچنین در فضای نقد و بررسی حضور صاحب نظران محترمی که آشنا به آداب مناظره، گفتگو و نقد و بررسی باشند، را ارج مینهد.
باشد که بتوانیم در فضایی علمی، اخلاقی و اسلامی آزادانه مطالبی بیان شود و مطالب علمی مطرح شده مورد نقد و بررسی عالمانه قرار گیرد. انشاءالله
محمدباقر خراسانی
مدیر اجرایی مجمع عالی حکمت اسلامی