«مبانی واصول عرفان نظری» عنوان کتابی است که اخیراً توسط انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) انتشار یافته است. این اثر تحریر درس‌های عرفان نظری اندیشمند فرزانه حضرت حجت‌الاسلام والمسلمین استاد سید یدالله یزدان‌پناه حفظه‌الله در مرکز پژوهش دائره المعارف علوم عقلی اسلامی وابسته به مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) است. در مقدمه‌ای که از سوی این مرکز در آغاز کتاب ارائه شده، آمده است: «این درس‌ها که در معرفی درست و روشن ودقیق مبانی و شاکله‌های عرفان نظری در نوع خود بی‌مانند است مورد استقبال شدید علاقمندان به عرفان قرار گرفته، مراجعات مکرر به این مرکز برای استفاده از نوارهای درسی و متن پیاده شده آن، ما را بر آن داشت که با موافقت مؤلف محترم، آن را منتشر کنیم و در اختیار همه علاقمندان عرفان اسلامی قرار دهیم.»
به اعتقاد برخی از اساتید که در آموزش مقاطع مختلف فلسفی و عرفانی تجارب مفیدی دارند، این کتاب بهترین اثر از نظر آموزشِ عرفان نظری در دوره پایه است. آموزش این کتاب یا مطالعه و پژوهش عمیق در آن، افزون بر ورود صحیح به مباحث عرفان نظری، شکل‌گیری ساختاری آموزه‌های آن در ذهن پژوهنده، آشنایی با منابع درجه اول تحقیق و متون عمیق آنها سرعت فراگیری متون درسی عرفان نظری همچون تمهید‌القواعد، شرح فصوص الحکم و مصباح الانس را بالا برده و قدرت فهم این متن‌ها را به صورت چشم‌گیری افزایش می‌دهد.
این اثر در چهار بخش تنظیم یافته است؛
در بخش نخست تحت «عنوان کلیات» تاریخچه تحولات عرفان نظری، چیستی عرفان نظری و نسبت آن با عقل و شریعت مورد بحث و بررسی قرار گرفته‌اند. مؤلّف در بخش دوم تحت عنوان «وحدت وجود یا توحید عرفانی»، با مقایسه سه نگاه مشایی و صدرایی و عرفانی به مسأله وجود از یک سو، و طرح اقسام حیثیت‌های اطلاقی، تعلیلی و تقییدی، به ویژه بررسی مبتکرانه سه قسم حیث تقییدی یعنی نقادی و اندماجی و شأنی از سوی دیگر، موفق به ارائه تصویری عمیق و صحیح از وحدت شخصیه وجود شده، وحدت اطلاقی حق تعالی را با حفظ کثرت شئون تبیین نموده‌اند. این بخش به گونه‌ای ارائه شده تا اشکالات و شبهات که معمولاً درباره این موضوع مهم عرفانی به ذهن‌ها خطور می‌کند، حل و فصل شود. در ادامه همین بخش فروع و لوازم وحدت وجود همچون اخلاق مقسمی واجب، ظهور و تجلّی، جمع تشبیه و تنزیه و براهین عقلی و نقلی وحدت وجود مورد کاوش و بررسی قرار گرفته است.
در بخش سوم تحت عنوان «مقام ذات و مراتب تجلیات» به تفصیل ابعاد مختلف «مقام ذات»، «تعیّن اول»، «کمال ذاتی و اسمائی»، «تعیّن ثانی»، «اسماء و اعیان ثابته»، «جبر و اختیار»، «عوالم خلقی» و «نفس رحمانی» بحث و بررسی شده است. و بالاخره در بخش چهارم، ابعاد مختلف انسان کامل همانند جامعیت انسان کامل، نسبت او با خداوند و با جهان، خلافت و رسالت و نبوّت و ولایت و مسأله خاتم اولیاء مورد مطالعه قرار گرفته است. در پایان کتاب نیز انواع فهرست‌های فنی ارائه شده است.
علی امینی‌نژاد