جناب آقای پارسانیا، حضرتعالی بعنوان یکی از اعضای هیئت موسس و هیئت مدیره مجمع عالی حکمت اسلامی رویکرد مجمع را نسبت به برگزاری دوره‌های آموزشی چگونه بررسی می‌کنید.
بسم الله الرحمن الرحیم و بِهِ نستعین. رویکرد آموزشی مجمع، ناظر به چند امر هست: امر اول؛ نگاه به نیازهای آموزشی حوزه و همراهی با این نیازها، منظور همان آموزش متون عقلی، کلامی و عرفانی درون حوزه است که اگر خلا احساس می‌شود، لازم است درسی ارائه شود یا استفاده از استادی که احساس شود توانایی ارائه مناسب در درسی را دارد و خلا هست که می‌تواند آن را پر کند. برای فعال شدن در این فضای آموزشی علوم عقلی حوزه و پیدا کردن موقعیتی مطلوب، قاعدتاً نیازهایی در درون حوزه وجود دارد که این نیازها را تأمین می‌کند و مجمع البته قصد آن را ندارد که عهده‌دار نقش آموزشهای موجود درون حوزه باشد بلکه تلاش می کند برای اینکه این آموزشها یک شکل مطلوبی را پیدا کند و مقدمات تشکیل برخی از دروس که در حوزه وجود دارد را به صورت طبیعی فراهم نماید. گاهی لازم است به استادی اطلاع رسانی شود که الآن مورد نیاز حوزه کدام درس هست تا آن درس ارائه شود، اینها خودش باعث می‌شود که درس‌ها به صورت مطلوب در حوزه ارائه شود، برخی از درس ها به این ترتیب در طی یکی دو سال اخیر با تقاضایی که از مجمع صورت گرفت در حوزه دائر شد تا علوم عقلی حوزوی نسبتاً پوشش‌های کاملی داشته باشد تا طلبه درون حوزه به تناسب اینکه آنها را نیاز داشت، کمبودی نداشته باشد و آنها را دنبال کند یا احیاناً استاد خوب که درسی را مناسب ارائه می‌دهد را معرفی کند تا طلاب نسبت به اعتمادی که به فضای مجمع عالی دارند بتوانند استاد را برای درس خودشان انتخاب کنند.
اما بحث دیگری که در مورد آموزش مجمع است و در حاشیه آموزشهای رسمی حوزه قرار می‌گیرد و شاید بتوان گفت مجمع در این زمینه بیشتر فعال بوده، ۳ دوره آموزشی است. منظور آموزشهای علمی کوتاه مدت است که گاهی در حد یک ترم و گاه کمتر از یک ترم یعنی کمتر از ۱۴ جلسه می باشد که به تناسب موضوعاتی که درمتن موضوعات آموزشی رسمی حوزوی نیست و قاعدتاً برای طلابی که جست‌وجو می‌کنند مطرح و نیازهست. تا به حال حدود ۲۰ عنوان از این موضوعات برای خواهران و برادران تشکیل شده است، البته بیشتر فضای آموزشی مجمع برای برادران هستند اما خواهران هم نسبت به حضوری که دارند، سعی شده که برای آنها هم نشست‌ها و آموزش‌هایی داشته باشیم. عناوینی که مطرح گردید برخی کلامی بوده، برخی در حوزه معرفت شناختی و برخی نیز در فلسفه‌های مضاف بوده است. مباحثی چون امامت، چیستی عرفان نظری، چیستی فلسفه سیاسی، معتزلیان جدید، معرفت‌شناسی، نفس و بدن، فرق انحرافی معاصر، علم دینی، کلیات فلسفه سیاسی اسلام.
مباحث معرفت‌شناسی در دو سطح مطرح گردید. همچنین بحث آشنایی با معتزلیان جدید نیز در دو دوره پیوسته ادامه پیدا کرد. نقد فلسفه غرب هم که با محوریت اندیشه های فیلسوفان مختلف غربی است مطرح گردیده که البته در مجموع یک دور فلسفه غرب نقد و بررسی خواهد شد.
این بخش که در واقع بحث آموزشهای جنبی حوزوی هست عمدتاً ممکن است مباحث کوتاه مدت باشد، یک ترم و برخی از آنها ممکن است مانند برخی از آموزشهای حوزوی دراز مدت باشد و یک دوره گاه تا چند سال ادامه پیدا می‌کند مثل بررسی فلسفه غرب.
این بخش از آموزش که از آموزشهای متنی حوزه نیست و طلابی که در قلمرو علوم عقلی کار می‌کنند و نیازمند این گونه اطلاعات هستند، آموزشهای مجمع عالی سعی می‌کند این را تأمین کند. تا حالا ما این نوع آموزش ها را در حوزه نداشتیم البته مراکز آموزشی که درون حوزه و در حاشیه حوزه شکل گرفتند و به مسائل فلسفی می‌پردازند برای دانشجویان و طلبه دانشجویان خود این مباحث را داشتند،اما درس آزاد برای فضاهای عمومی حوزه که طلبه‌ای که کار عقلی خودش را در متن حوزه پیگیری می‌کند بدون مراجعه به مراکز تخصصی و خارج از تعهدات مراکز تخصصی یا مراکز آموزشی و دانشگاهی اگر بخواهد دسترسی داشته و اطلاعاتی کسب کند، وجود نداشته است.
یک بخشی دیگری از آموزش که در مجمع مورد نظر بوده آموزش و مدل‌های جدید آموزشی است که با نوعی پژوهش همراه هست. برخی از کلاس‌هایی که گذاشته شد کلاسهای آموزشی پژوهشی هست که سعی می‌شود در واقع علاوه بر اینکه محتوای معرفتی انتقال داده می‌شود، پژوهش‌گر حوزه هم تربیت شود و پژوهش‌هایی به آنها داده می‌شود که کار آموزش با پژوهش کاملاً قرین هست. برخی از این دوره‌های آموزشی با این رویکرد بوده است، مثلاً در حوزه تفسیر، کلاس تفسیر المیزان با همین رویکرد آموزشی پژوهشی بوده، در حوزه ی کلام هم بحث تجریدالاعتقاد و بحث تمهید القواعد بوده که کلاس آموزشی با این سبک برقرار گردید.
نوع دیگر از آموزش که در نظر ما هست و هنوز اجرا نشده و در هیئت مدیره هم بحث شده و مورد تأکید هم قرار گرفته که به تدریج این سبک انجام شود این هم شیوه‌ای از آموزشی ـ پژوهشی است به این معنا که با نوعی همکاری با بخش آموزش حوزه برای طلابی که رساله‌های سطح سه و سطح چهار را می گیرند، در حوزه‌های خاصی که احساس می‌شود موضوعات آموزشی در نظر گرفته شود. طلابی که درون حوزه هستند و علوم عقلی حوزوی را خواندند مناسب است رساله‌هایشان را ناظر به مسائل فلسفی خارج از حوزه مسائل فلسفی معاصر و مسائل فلسفی جهان غرب و یا در حوزه فلسفه‌های مضاف شروع کنند و رساله‌ها را بنویسند. از آنجا که برای طلبه ای که می خواهد در این زمینه‌ها رساله بنویسد با اینکه طلبه، طلبه فاضلی هست و در حد قابل قبولی معرفت فلسفی را فرا گرفته، ولی کفاف نمی‌کند و باید واحدهای آموزشی متناسبی با آن داشته باشد این هم یکی از همان رویکرد هاست که بتوانیم دوره‌هایی را تعریف کنیم. این دوره‌ها باز پژوهش‌محور، موضوع محور و رساله محور است. موضوعاتی که قرار است عنوان رساله قرار بگیرد و برای سطح ۴ و احیاناً سطح ۳ حوزه باشد، نیاز به آموزش‌هایی دارد. در حوزه آن موضوع و رساله‌هایی که نوشته می‌شود این رساله ها متن های پژوهشی قابل توجه خواهد بود. آموزش‌هایی در این جهت در دست طرح و تدوین است که با همکاری آموزشهای مدیریت حوزه بتوانیم دوره‌هایی را تعریف و به این بخش کمک کنیم.
چرا دوره های کوتاه مدت را طراحی کردید خیلی از موضوعاتی که الآن در کوتاه مدت هست را می‌شد در بلند مدت طراحی نمود؟
البته کوتاه بودن دوره را خود موضوع اعلام می‌کند و ممکن است یک موضوعی ظرفیت دو نوع کار را داشته باشد یعنی در یک سطحی کوتاه مدت و در یک سطحی بلند مدت مطرح شود، طبیعتاً بسیاری از موضوعات اعتقادی که در سطح جامعه مطرح می‌شود نشست‌های چند جلسه‌ای را می‌طلبد که پیرامون آن بحث شود یا برای طلابی که در حوزه‌های مختلف مورد سؤال قرار می‌گیرند و می خواهند کار تبلیغی و ترویجی انجام دهند نیاز دارند که در این حوزه‌ها تجهیز شوند یا حتی مسائل ذهنی خودشان است که نیاز هست آموزش داده و تجهیز شوند تا بتوانند کارهای پژوهشی متناسب با آن موضوعات را انجام دهند.
بالاخره طلبه فاضلی که سطوح عالی فلسفه را می‌خواند با چند جلسه وقت گذاشتن پیرامون آن موضوع با آن آشنا می‌شود و می‌تواند فعال و خلاق شود یا این دوران می‌تواند طرح مسأله برای اینها باشد و ذهن آنها را درگیر نماید و موقعی که درگیر شد دوره‌های دراز مدت یرای آنها در نظر گرفته شود و یا حتی ممکن است در دل این نشست‌های کوتاه مدت، برخی از طلاب علاقه‌مند شوند که رساله‌های (سطح ۳ و۴) خودشان را در این موضوعات بنویسند، بعد آموزشهای عمیق‌تری داده می‌شود که بتوانند در حد رساله کار کنند. البته این طور مسائل هم به طور طبیعی حجم وسیع‌تری دارد یعنی قاعدتاً موضوعات عام اعتقادی و فلسفی که جامعه با آنها مواجه هست در اولین برخورد آموزش‌هایی را نیاز دارد که در سطح اول رخ می‌دهد بعد در سطوح عمیق‌تر، مسائل تخصصی‌تر می‌شود. وقتی که تخصصی‌تر می‌شود قاعدتاً جمع‌های محدودتر و دوره‌های محدودتری را می‌طلبد. البته آموزشهای کوتاه مدت الزاماً اینطور نیست که سطحی تر باشد گاهی یک موضوع تخصصی برای متخصصین ارائه می‌شود که اقتضای موضوع این است که چند جلسه بیشتر مورد نظر نباشد.
برنامه مجمع برای دروس متنی بلند مدت چه هست؟ آیا چنین برنامه‌ای را دارید؟
اینکه تمرکز روی دروس بلند مدت باشد چنین نیست چون نیازهای فلسفی و کلامی جامعه هیچ موقع محدود به این نمی‌شود. یکی از رویکردهای ما ناظر به رویکردهای متنی حوزوی‌ست که آنها طبیعتاً بلند مدت هم می شوند. البته بخشی هم ناظر به آموزه‌های جدیدی است که مطرح می‌شود و درون حوزه نیست، آنها متنی به این معنا نیست، شاید اصلاً متن هم نداشته باشد و درازمدت خواهد بود، گاهی هم برخی از موضوعات حوزوی که متن محور هم هست اساتیدی هم هستند که به صورت دراز مدت آموزش می‌دهند و البته با ورود و خروج جدید و تنظیم جدید بحث، تجربه جدیدی را از آن بحث ها ارائه می‌دهند این نوع معیارها کم‌کم می‌تواند متون آموزشی برای حوزه هم باشد.
دانش‌پژوهانی که می‌خواهند در دوره‌ها شرکت کنند چه در دوره‌های آموزشی و پژوهشی کوتاه مدت یا دوره های بلند مدت چه شرایط خاصی را برایشان تعریف کرده اید؟
آقای پارسانیا: قاعدتاً هر موضوع درسی شرایط متناسب آن درس را می طلبد یعنی شرایط شرکت در هر درس با مشورت استاد تعیین می شود. برخی از آنها ممکن است مخاطب عام داشته باشند برخی دیگر به صورت تخصصی. بستگی به موضوع دارد که اگر پیش نیاز لازم دارد از آنها پرسیده شود یا ممکن است شرایط بیشتری هم در نظر گرفته شود. نوعاً اینگونه بوده که برای هر درسی با توافق استاد شرایط در نظر گرفته شده و ثبت نام صورت گرفته است.
به نظر می رسد که عموم برنامه ها برای طلاب سطوح بالای حوزه هست، آیا مجمع برای آموزش ِطلاب سطوح پائین که علاقمند به علوم عقلی هستند طرح و برنامه ای دارد؟
قاعدتاً مجمع عالی که به صورت خاص به مسائل فلسفی می‌پردازد و مخاطبان آن هم بیشتر طلبه‌هایی بوده که وارد بحث‌های فلسفی شده‌اند، باید متون اولیه فلسفی که درون حوزه بعد از منطق به آن می‌پردازند را خوانده باشند. برخی از کتب مانند بدایه المعارف، بدایه الحکمه را گذرانده باشند که سپس وارد مباحث فلسفی می‌شوند. نوعاً بحث‌هایی که گذاشته شده برای کسانی بوده که این حدود از مباحث فلسفی را یا احیاناً نهایه الحکمه را که پایه ۹ و ۱۰ حوزه می‌خوانند را داشته باشند و بعد وارد بحث شوند.
تفاوت آموزش مجمع عالی حکمت با آموزش در سایر مراکز را در چه چیزی می بینید؟
بخش قابل توجهی از نظام آموزشی حوزه ناظر به دروس رسمی مثل فقه و اصول و بعد از آن کلام، فلسفه و عرفان می باشد. مجمع به خاطر اینکه محور تجمع عقاید، کلام، فلسفه و عرفان هست در این جهت تفاوتی با رویکرد متون حوزوی ندارد. منظورم این است اگر عهده‌دار این کار نیست فقط سعی می‌کند این فضای آموزشی حوزوی را تقویت و بخشی از آن را تأمین کند. لذا در قیاس با فعالیت‌های حوزوی فقط با نوعی هوشیاری و تدبیر نسبت به این مسائل می‌نگرد و سعی می‌کند که لااقل به سمت و سویی حرکت کند که دروس حوزوی ارتقا و کیفیت مناسب را داشته باشد. اما غیر از این بخش، آموزشهای کوتاه مدت یا آموزشهای بلند مدت که مجمع دارد در متون حوزوی نیستند. مجمع در آموزشهای کوتاه مدت نوعاً منحصر به فرد است ما در جای دیگر یا این سنخ کار را نداریم و یا کم داریم. برخی از مراکز را می بینیم که آموزشهای کوتاه مدت را جنبی قرار می‌دهند یا درون گرایش‌های تخصصی حوزوی هست یا اگر به صورت آزاد هست در حوزه فلسفه و کلام و عقاید به معنای خاص نیست، در اینجا کاملاً با یک رویکرد فلسفی و اعتقادی به مسائل پرداخته می‌شود. در آموزشهای عمومی تر مراکزی هستند اما ویژگی آنها این است که کاملاً دوره‌های تعریف شده ای دارند که اگر کسی که می‌آید متعهد هست همه دوره را بگذراند. مثل دوره‌های تخصصی یا مراکز دانشگاهی که در درون حوزه وجود دارند و رشته‌های کلام، فلسفه و یا ادیان را آموزش می‌دهند. آنها ویژگی‌شان این است که کسی می‌آید و یک دوره را ثبت نام می کند باید شرایط ورود را داشته باشد و تا آخر پیش برود. گاهی هم ممکن است تعهداتی بر او باشد ولی اینجا (مجمع عالی) اینطور نیست بلکه تک درسی است و آزاد است و نوعی پودمانی هست، البته پودمانی به این معنا نیست که آموزش‌هایی که در نهایت جمع شوند. ولی ما هنوز این تدبیر را نداشتیم که در دراز مدت انباشته شوند یعنی هر طلبه‌ای که احساس می‌کند و نیاز دارد در این زمینه اطلاعاتی پیدا کند کاملاً می‌تواند بیاید، شرکت کند و استفاده نماید.
محتوای موضوعات آموزشی را علاقمندان چگونه می‌توانند استفاده کنند؟
آقای پارسانیا: در قدم اول که حضور در خود دوره هاست هیچ حد و مرزی جز اینکه احیاناً یک مقدمات و پیش نیازی از اطلاعات را نیاز هست داشته باشند هیچ شرط دیگری ندارد، اما بعد از این هم نوعاً اینها cd و نوار می‌شود و می‌توانند استفاده کنند یا مواردی را که استاد مایل باشد پیاده شود زیر نظر استاد یا توسط خود استاد تنظیم می شود و به مراحل نشر هم می رسد این هم یک روش دیگری هست که می‌شود انجام داد، انشاءالله فعالیت‌های مجازی مجمع که فعال شود ممکن است از آن طریق هم در اختیار گذاشته شود.
پس فعالیت مجازی هم ممکن است باشد؟
بله در چشم انداز کار آموزشی می‌تواند باشد.
در پایان اگر مطلب خاصی هست، بفرمایید؟
آقای پارسانیا: این کار به همت و تلاش اساتید درون حوزه در حال انجام است و آموزش بخشی از فعالیت‌هایی هست که مجمع عالی دارد. البته مجمع فعالیت‌هایی نیز در قلمرو پژوهش دارد. اما فعالیت‌های آموزشی ـ پژوهشی باید دست به دست هم بدهند. این اقدامات به خاطر تلاش و حضور اساتید محترم و دوستانی که در آنجا و در حوزه ی اجرا تلاش و دنبال می‌کنند و پی‌گیر هستند، می باشد. انشاءالله همه موفق باشند و مقبول حضرت حق قرار گیرد. والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته.